درگذشت ”اُسکار نی‌مایِر“، برجسته‌ترین معمار برزیل
غوطه‌ور کردن هنرش در ”دنیای منحنی انیشتین“، هدف عمده او بود
در شامگاه چهار شنبه، ۱۵آذر ماه، دست‌های ”اُسکار نی‌مایِر“، معمار (آرشیتکت) نابغه برزیلی، که در تحرکش برای طراحی‌های خلاقانه هیچ گاه بازنایستاد، در لحظه مرگش- در ۱۰۴سالگی- بر روی سینه‌اش نهاده شدند. نی‌مایر، صدر افتخاریِ “حزب کمونیست برزیل“ تا لحظه مرگ، به سببِ پای‌بندی‌اش به مبارزه زحمتکشان و مردم برزیل، ”نه“ پر صلابتش به دیکتاتوریِ نظامی، و خلاقیت هنری‌اش، به رفیع‌ترین جایگاه در افکارعمومی برزیل و جهان ارتقا یافت.
رهبر ”حزب کمونیست برزیل“، در رساله‌یی در بزرگداشتِ اُسکار نی‌مایر، زندگی ۱۰۴ساله او را به درختان میوه پربرگی که در این کشور گرمسیری فراوانند تشبیه کرد، که حتی در سن‌های بالای عمر نیز از شکوفه کردن و میوه دادن بازنمی‌مانند. او به پول بی‌اعتنا بود، اما نسبت به کیفیتِ ویژه کار خود، ابراز همبستگیِ نامحدود با رفقای خود و همه کسانی که در یک مسیر با او حرکت می‌کردند، اعتنا و حساسیت بسیار داشت. شهرتِ “نی‌مایر“ به سبب آفرینشِ سمفونی‌ِ معماریِ بی‌همتا و خیره‌کننده ساختمان‌هایی است که برای پایتخت برزیل طراحی کرد؛ عمارت‌هایی که او امیدوار بود: ”به مردم عادی، مردم دور از قدرت، حالتی از شعف و شادمانی ببخشند. کار معمارها این است.“ “اسکار نی‌مایر“ کمونیستی دیرپا بود. به گفته “ادواردو گالیانو”، دوست اوروگوئه‌یی‌اش، ”نی‌مایر از سرمایه‌داری و زاویه راست‌گوشه بی‌زار است. شاید ما نتوانیم کار زیادی برضد سرمایه‌داری بکنیم، اما معماریِ آزادانه و شگفت‌انگیز او برضد زاویه راست‌گوشه- این ستمکاره فضای کار- مانند ابری، پیروزمندانه در فضا شناور است.“
درست است که نی‌مایر می‌گفت: ”زاویه‌های راست‌گوشه، خط‌های راست و خمش‌ناپذیر و انعطاف‌ناپذیر برای من جذابیّت ندارند“، اما موافق این نبود که نمی‌تواند کار زیادی برضد سرمایه‌داری بکند. برای همین هم او در سال ۱۹۴۵ به “حزب کمونیست برزیل“ پیوست. زمانی گفته بود: ”ما خیلی زود فهمیدیم که باید چیزهایی را تغییر دهیم. و گذرگاه این تغییر، حزب کمونیست بود. من به حزب پیوستم و با وجود همه فراز و نشیب‌هایی که زندگی تحمیل کرده است، عضو آن باقی ماندم.“ و از جمله این نشیب‌ها، پیگرد و تبعید بود، که تنها عزم او را برای مبارزه در راه عدالت اجتماعی راسخ‌تر کرد. تعهد او با فروریختن سوسیالیسم شوروی خدشه‌دار نشد، و او، در سال ۱۹۹۲، و در شرایط دشوارِ جهانی پس از سقوط سوسیالیسم در اتحاد شوروی و کشورهای اروپای شرقی، در برابر کوشش‌های انحلال‌طلبانه به‌منظور پایان دادن به فعالیت “حزب کمونیست برزیل“، مقاومت کرد و به پاسِ این کوشش، به مقام “صدر حزب کمونیست برزیل“ انتخاب شد. شهر برازیلیا، پایتخت برزیل، چشمگیر‌ترین میراث و یادگار اوست. در سال ۱۹۵۶(۱۳۳۵خورشیدی)، “جوسیلینو کوبیتسچک“، رئیس‌جمهوری ترقی‌خواه برزیل، تصمیم گرفت پایتخت کشور را از “ریودوژانیرو“، واقع در ساحل اقیانوس اطلس، به فلات مرکزی کشور منتقل کند تا توسعه اقتصادی کشور را متعادل‌تر سازد.
او از نی‌مایر، که دوستش بود، خواست که شماری از مهم‌ترین ساختمان‌های پایتخت جدید و از جمله کاخ ریاست جمهوری، ساختمان کنگره، کاخ دادگستری، کلیسای جامع شهر، و چندین برج مسکونی را طراحی کند. هفته پیش، نی‌مایر را با تشریفات کامل در همان کاخ ریاست جمهوری که خودش طراحی کرده بود دفن کردند. شهرسازی نوین برازیلیا در مدت زمانی کوتاه ظرف چهارسال تکمیل شد. امروز این شهر ۲میلیون‌و۲۰۰هزار نفر جمعیت دارد، و بزرگ‌ترین شهری است در دنیا که در آغاز قرن بیستم وجود خارجی نداشت. ”یونسکو“، این شهر را درحکم میراثی جهانی شناخته است.
پس از کودتای نظامی ۱۹۶۴ (۱۳۴۳خورشیدی)، سرنوشت ”نی‌مایر“ هم دست‌خوش تغییر شد. از آنجا که کمونیستی آشکار و صریح بود، به دفترهای او حمله بردند و کارهای او را متوقف کردند. سال بعد، به تبعید اجباری رفت و ساکن پاریس شد، جایی که علاوه بر کارهای دیگرش، ساختمان “دفتر مرکزی حزب کمونیست فرانسه“ را هم طراحی کرد. او در گفتگویی با روزنامه ”اومانیته“، که از سوی حزب کمونیست فرانسه منتشر می‌شود، گفته بود: ”بی‌عدالتی‌های زیادی وجود دارد. اما پیمان بستن با حزب کمونیست، امید و همبستگی و این درک را به انسان می‌دهد که مبارزه جمعی برای دنیایی بهتر، امکان‌پذیر است.“ کامیابی‌هایش در هنر معماری در سراسر عمرش ادامه یافت. ”اُسکار نی‌مایِر“، در سال ۱۹۸۸(۱۳۶7خورشیدی)، جایزه “پریتزکر”، جایزه‌‌یی در حد نوبل، اما در رشته معماری، را دریافت کرد. در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲ خورشیدی)، با طراحی یکی از غرفه‌های موقتی ”نگارخانه سِرپنتین“ در لندن همه را شگفت‌زده کرد. یکی از منتقدان هنر معماری، این بنا را ”معجزه انحنای زمان“ توصیف کرد. این بنایِ ساخته شده از فولاد، بتن، و شیشه، طوری طراحی شده بود که با وجود داشتن حصاری از درختان مجاور بر دور خود، تالار برآمده آن چشم‌انداز کاملی از پارک داشت.
”اریک هابسباوم“، مورخ برجسته و جامعه شناس سرشناس مارکسیست که مدتی پیش درگذشت، در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲)، در باره “نی‌مایر“ گفته بود: ”این غیر ممکن است که برزیل قرن بیستم را بدون نی‌مایر متصور شد، همان‌گونه که نمی‌توان در مورد معماری(آرشیتکت) قرن بیستم بدون او فکر کرد.“ دولت برزیل به‌منظور بزرگداشت این چهره ملی، سال ۲۰۰۷ (۱۳۸۶) را به مناسبت صدسالگی او، “سال اُسکار نی‌مایِر“ نام گذاری کرد.
تا اوایل همین امسال[۲۰۱۲]، “اُسکار نی‌مایِر“ در دفتر کارش که به ساحل ”کوپاکابانا“ی ریودوژانیرو مشرف بود، روی پروژه‌های جدید کار می‌کرد، و میزبان جلسه‌های هفتگی بحث‌های سیاسی و دوستانی بود که به دیدنش می‌آمدند. حتی در بیمارستان هم مهندسان به دیدنش می‌آمدند تا درباره طرح‌های در دست اجرا با او صحبت کنند. در مجموع، او در طول زندگی‌اش بیش از ۶۰۰ ساختمان را در سراسر دنیا طراحی کرد [که بخش بزرگی از ساختمان سازمان ملل متحد یکی از آن‌هاست]. “دیلما روسوف“، رئیس جمهوری برزیل، در پی درگذشت “اُسکار نی‌مایِر“، گفت: ”برزیل یکی از نابغه‌های خود را از دست داد. امروز روزی است برای گریستن.“ سرجیو کابرال، شهردار ریو، در بیانیه‌یی که منتشر کرد، ضمن اعلام سه روز سوگواری عمومی، اظهار داشت: ”او مردی موقر، با اعتقادی راسخ بود که مردم برزیل دوستش داشتند.“ سرجیو ماگالیاس، رئیس انستیتوی معماران برزیل، نیز درباره “نی‌مایر“ گفت: ”سوای معمار بودن، نی‌مایر مردی بود جلوتر از زمان خودش، که در کنار مردمی ایستاد که او را چنان دوست داشتند که کمتر کسی را دوست داشته‌اند.“
همسر اسکار نی‌مایر (۲۰۱۲-۱۹۰۷)، “لوسیا کابیرا” است که در سال ۲۰۰۶ با او ازدواج کرد. “آنیتا”، همسر این نابغه برزیلی هنر معماری، که ۷۵ سال با او زندگی کرد، در سال ۲۰۰۴ درگذشت. دختر این زن و شوهر به نام “آنّا ماریا“، اوایل سال میلادی جاری در سن ۸۲ سالگی درگذشت. از “اُسکار نی‌مایِر“ پنج نوه، سیزده نتیجه، و هفت نبیره، به جا مانده است.
به نقل از نامه مردم، شماره 910، 27 آذر ماه 1391
