خطرِ جنگ همچنان آتش‌بس شکننده و وضعیت متشنّج اوکراین را تهدید می‌کند
گزارشی از ۴۹ مین کنگره حزب کمونیست اوکراین
اخیراً کنگرهٔ ۴۹م حزب کمونیست اوکراین برگزار شد که در آن کمیتهٔ مرکزی حزب کمونیست اوکراین در مورد وضعیت پُرتنش یک سال گذشته در اوکراین و فعالیت سیاسی حزب به نمایندگان حاضر در کنگره گزارش داد. با توجه به حساس بودن اوضاع اوکراین و شرق اروپا، در ادامه فشرده‌ای از این گزارش را برای خوانندگان نامهٔ مردم بازنویس و منتشر می‌کنیم
اوضاع اوکراین، در شرق اروپا و در غرب روسیه، اکنون در حدود یک سال است که بحرانی و پُرتنش است. نزدیک به یک سال از کودتای محافل سرمایه‌داری کلان و وابسته به غرب که خواهان پیوستن اوکراین به اتحادیهٔ اروپا و “ناتو” هستند می‌گذرد. در یک سال گذشته، اوکراین شاهد درگیری‌های خشونت‌آمیز داخلی و شلتاق نیروهای فاشیستی در درون جامعه و در دستگاه دولتی بوده است. به‌علاوه، کریمه از آن کشور اعلام استقلال کرد تا به روسیه بپیوندد. در دونِتسک و لوهانسک نیز برای خودمختاری و استقلال از دولت مرکزی کیِف همه‌پرسی انجام شد که اکثریت مردم به آن رأی مثبت دادند. در یک سال گذشته، بارها اوکراین در معرض دخالت آشکار نیروهای “ناتو” و در آستانهٔ یک جنگ تمام عیار- که روسیه نیز احتمال داشت طرف دیگر آن باشد- قرار گرفت. اکنون نیز بار دیگر اوضاع آن کشور به‌شدت بحرانی و شکننده شده است. روز چهارشنبه ۱۵ بهمن “ناتو” اعلام کرد که برای مقابله با روسیه، ۵۰۰۰ نیروی نظامی به اروپای شرقی و نزدیکی اوکراین گسیل خواهد کرد و دولت آمریکا نیز اعلام کرد که تصمیم دارد “کمک‌های مرگ‌آور” به اوکراین بفرستد. این رخدادها اوکراین و منطقه را به یکی از خطرناک‌ترین بحران‌های منطقه‌یی پس از پایان جنگ سرد کشانده است که احتمال دارد به برخوردی فاجعه‌بار میان قدرت‌های نظامی بزرگ دنیا تبدیل شود. اوکراین (و منطقهٔ پیرامون آن) به علّت هم‌مرز بودن با روسیه، یکی از نقاط حساس در نقشه‌های راهبردی امپریالیسم برای اعمال تسلط سیاسی و نظامی خود بر این منطقه و منابع طبیعی آن است و گسیل نیروهای “ناتو” و آمریکا، خطر جنگ میان این دو قدرت از یک سو، و روسیه از سوی دیگر را افزایش می‌دهد که بی‌تردید پیامدهای فاجعه‌باری برای مردم منطقه و جهان خواهد داشت.
در پی تشدید درگیری‌ها و تهدیدهای آمریکا، رهبران آلمان و فرانسه و روسیه در شهر مینسک پایتخت جمهوری بلاروس با رئیس‌جمهور اوکراین دیدار و گفتگو کردند تا برای رسیدن به توافقی در مورد آتش‌بس میان دولت اوکراین و مخالفانِ آن در شرق اوکراین چاره‌ای بیندیشند. روز پنج‌شنبه ۲۳ بهمن ماه اعلام شد که پس از گفتگوهایی طولانی، توافق‌نامه‌ای برای برقراری آتش‌بس از روز یکشنبه ۲۶ بهمن ماه تهیه شده است. به درخواست ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، این توافق‌نامه در اختیار رهبران مخالفان دولت اوکراین در لوهانسک و دونتسک قرار داده شد تا آن را مرور و امضا کنند. این توافق در مجموع مورد موافقت رهبران مخالفِ دولت اوکراین قرار گرفت. بخشی از این توافق، مربوط به خلع‌سلاح نیروهای مسلّح نظامی غیرقانونی در هر دو طرف و بیرون بردن سلاح‌های سنگین از منطقهٔ درگیری از روز سه‌شنبه ۲۸ بهمن ماه، تغییر قانون اساسی اوکراین تا پایان سال میلادی جاری، و دادن “حق ویژه” به مناطق روس‌نشین در ادارهٔ امور منطقهٔ خودشان است.
به‌رغم حاصل شدن توافق میان طرف‌های درگیر و اعلام آتش‌بس، دولت آمریکا با ادعای اینکه نیروهای ارتش روسیه در درگیری‌ها دخالت دارند، همچنان از قرار دادن تجهیزات نظامی پیشرفته در اختیار دولت اوکراین صحبت می‌کند و بر طبل جنگ می‌کوبد. مقام‌های دولت اوکراین نیز هنوز مرکّب توافق‌نامهٔ آتش‌بس خشک نشده بود، تهدید و اتهام‌زنی به روسیه را از سر گرفتند. این در حالی است که دولت روسیه اعلام کرده است که نیروهای نظامی‌اش در درگیری‌های اوکراین دخالت ندارند.
در پی اعلام توافق‌نامهٔ آتش‌بس، صندوق بین‌المللی پول نیز همان روز اعلام کرد که وام چهار سالهٔ تازه‌ای به مبلغ ۱۷٫۵ میلیارد دلار در اختیار اوکراین قرار خواهد داد. این صندوق در چند ماه گذشته نیز ۴٫۵ میلیارد دلار به دولت اوکراین وام داده بود. شرط دادنِ این وام‌ها، کاهش هزینه‌های دولتی و خدماتی اجتماعی، اجرای سیاست‌های ریاضتی، تغییر ساختار بانکی اوکراین، و مبارزه با فساد در آن کشور اعلام شده است.
در زمان تهیهٔ این مطلب، خبرگزاری‌ها اعلام کردند که بخشی از نیروهای دولتی اوکراین از شهر دِبالستفه در استان شرقی دونِتسک عقب‌نشینی کردند. بیشتر از ۸۰ درصد از جمعیت این شهر کوچک، روسی‌زبان هستند. اگرچه مسائل ریشه‌ای اوکراین، از جمله خودمختاری بخش‌های روس‌نشین اوکراین، هنوز حل نشده است، و این کانون خطرناک تنش که محافل امپریالیستی در پی تأمین منافع خود آن را به آتش و خون کشیده‌اند، هنوز در آشوب به سر می‌برد، ولی نیروهای ترقی‌خواه امید دارند که با اجرای مفاد توافق‌نامهٔ آتش‌بس، دست‌کم به خون‌ریزی و ویرانی پایان داده شود تا در شرایط مناسب‌تر بتوان به حل‌وفصل مسائل داخلی اوکراین پرداخت.
اخیراً کنگرهٔ ۴۹م حزب کمونیست اوکراین برگزار شد که در آن کمیتهٔ مرکزی حزب کمونیست اوکراین در مورد وضعیت پُرتنش یک سال گذشته در اوکراین و فعالیت سیاسی حزب به نمایندگان حاضر در کنگره گزارش داد. با توجه به حساس بودن اوضاع اوکراین و شرق اروپا، در ادامه فشرده‌ای از این گزارش را برای خوانندگان نامهٔ مردم بازنویس و منتشر می‌کنیم.
*****
در گزارش سیاسی حزب برادر، نخست به وضعیت سیاسی دشوار در اوکراین پس از کودتای سوّم اسفند سال گذشته و برکناری غیرقانونی دولت اشاره شده است که منجر به روی کار آمدن یک رژیم دیکتاتوری وابستهٔ ضد مردمی شد که میدان را برای فعالیت کلان‌سرمایه‌داران و مُهره‌های سیاسی طرفدار غرب، و نیز گروه‌های فاشیستی نو-نازی باز کرد. حزب کمونیست اوکراین از همان زمان تا کنون زیر فشار زیادی بوده است، به طوری که از زمان استقلال اوکراین تا کنون، این نخستین بار است که حزب در پارلمان کشور نماینده ندارد و در معرض “غیرقانونی” شدن قرار دارد. بحران جهانی سرمایه‌داری و تهاجم و تجاوز امپریالیسم جهانی به منطقه برای تأمین و حفظ و کنترل منابع باارزش استراتژیک، و به‌ویژه دخالت‌های آمریکا و اتحادیهٔ اروپا در اوکراین برای حفظ منافع این دو قدرت، از جمله توسل به “استراتژی هرج‌ومرج کنترل‌شده” و استفاده از نیروهای فاشیستی، وضعیت فاجعه‌باری را برای مردم اوکراین به وجود آورده است. از سوی دیگر، دو قدرت اقتصادی-سیاسی-نظامی جهانی و منطقه‌یی دیگر، یعنی چین و روسیه، اینجا و آنجا در برابر تهاجم و تجاوز امپریالیسم آمریکا و تحمیل سرکردگی‌اش ایستادگی می‌کنند.
در ادامهٔ گزارش سیاسی کمیتهٔ مرکزی حزب کمونیست اوکراین به کنگره آمده است که اوضاع اقتصادی کشور به‌شدت وخیم شده است، به طوری که امروزه تولید ناخالص کشور نصفِ میزان ۲۵ سال پیش هم نیست. کشور به طور مداوم نیاز به وام‌های دلاری دارد و رشد و توسعه به‌شدت آسیب دیده است. از لحاظ اجتماعی، سرمایه‌داری کاری کرده است که امروزه مردم زیر فشار روانی زیادی قرار دارند؛ دروغ و فریبکاری سیاسی و رسانه‌یی بیداد می‌کند، و اوکراین جزو کشورهایی شده است که بیشترین میزان مرگ‌ومیر را دارند. تنها راه برون‌رفت از این بحران عمیق، تغییر ساختار اجتماعی-سیاسی کشور از راه مبارزه برای دگرگونی‌های سوسیالیستی در جامعه است. مهم‌ترین وظیفهٔ حزب کمونیست و دیگر نیروهای ترقی‌خواه کشور، آگاهی‌رسانی به طبقهٔ کارگر و آماده‌سازی آن برای پیشبُرد این مبارزه است.
گزارش سیاسی کمیتهٔ مرکزی حزب اوکراین سپس به شرایطی اشاره می‌کند که در آستانهٔ کودتای اسفند ۹۲ بر کشور حاکم بود. نارضایتی مردم از سیاست‌ها و کارکرد دولت، زمینه‌ای شد برای به راه افتادن تظاهرات مردم در پایتخت و دیگر شهرهای کشور. یکی از بزرگ‌ترین اشتباه‌های دولت یانوکوویچ در آن زمان، توجه نکردن و تن ندادن به برگزاری همه‌پرسی پیشنهادی حزب کمونیست برای تعیین سیاست خارجی کشور و چگونگی رابطه با اتحادیهٔ اروپا بود. سه میلیون اوکراینی با امضای یک تومار خواستار برگزاری این همه‌پرسی شده بودند. در چنین شرایطی، نیروهای هوادار آمریکا و گروه‌های مسلّح و فاشیستی از فرصتِ بیرون رفتن یانوکوویچ از کشور استفاده کردند و تظاهرات مردمی را به خشونت کشاندند، که منجر به کشته شدن عده‌ای از مردم شد. مردم اوکراین، از جمله روس‌زبان‌ها در شرق و جنوب کشور، تلاش کردند در برابر خشونت‌ها و ارعاب و وحشت‌آفرینی نیروهای فاشیستی، در برابر تحقیر و سرکوب روس‌زبان‌ها، و در برابر ویران کردن دستاوردهای اجتماعی و قانونی‌شان ایستادگی و از حقوق خود دفاع کنند. امّا دولتِ دست‌راستی نو-نازی مردم و به‌ویژه روس‌زبان‌ها را به تروریسم و جدایی‌طلبی متهم کرد و عملیات به‌اصطلاح ضدتروریستی‌اش را با توسل به تانک و هواپیما و موشک آغاز کرد. در این جنگ هزاران تن کشته، بیشتر از ده‌هزار تن از مردم و سربازان زخمی، و بیشتر از صدهزار نفر بی‌خانمان شدند. کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، مدرسه‌ها و مهد کودک‌ها، و دیگر زیرساخت‌های کشور نابود شد. در برخی از مناطق، به‌ویژه در مناطق روس‌نشین، دولت از پرداخت حقوق بازنشستگی و ارائهٔ خدمات دولتی به مردم خودداری می‌کند، که خود نوعی سرکوب و کشتار جمعی محسوب می‌شود. دولت کنونی که پس از کودتای اسفند سال گذشته به قدرت رسیده است، مسئول اوضاع فاجعه‌بار در شرق، از هم گسیختگی کشور، و از دست رفتن کریمه است. بی‌قانونی کامل بر کشور حاکم است و دولت بورژوایی قادر به برقراری نظم و قانون، تضمین حقوق اساسی مردم، و تأمین امنیت مردم نیست. نسخهٔ نازیِ ناسیونالیسم و جوّ ضدکمونیستی کشور را در بر گرفته است.
دولت حاکم کارزار اطلاعاتی بزرگی به راه انداخته است تا تاریخ کشور را تحریف کند و هرآنچه را که یادآور گذشتهٔ شوروی است، سرکوب و قحطی و نقض حقوق بشر نشان دهد. حتّیٰ عبارت‌هایی مثل “جنگ کبیر میهنی”، و “ملّت شوروی” و “دوستی ملّت‌ها” را از کتاب‌های درسی حذف کرده‌اند. هدف دیگر آنها از این کارزار، انحراف توجه مردم از وضعیت فاجعه‌آمیز کشور در ۲۴ سال گذشته است. این روزها دست‌پروردگان فاشیست‌ها را که در سال‌های جنگ مرتکب جنایت علیه مردم اوکراین و روس‌ها و لهستانی و یهودیان و غیره شدند، قهرمان می‌شناسانند. با همهٔ اینها، وقتی آمریکا و اوکراین و کانادا به قطعنامهٔ سازمان ملل متحد برای محکوم کردن ظهور نازیسم و فاشیسم در اوکراین رأی منفی دادند، مردم اوکراین و جهان دموکراتیک از این موضوع بسیار خشمگین شدند.
دولت حاکم تلاش دارد که حزب کمونیست را از صحنهٔ سیاسی اوکراین حذف کند، که نمونهٔ آن، انحلال فراکسیون کمونیست در پارلمان به اتهام واهی هم‌دستی با تروریست‌ها و “جدایی‌خواهان” بود. این روزها اعضای حزب ما مورد پیگرد و اذیت و آزار قرار دارند. هدف نهایی نیروهای حاکم، غیرقانونی کردن حزب کمونیست است. دولت ضدمردمی اوکراین تلاش دارد طبقهٔ کارگر و نمایندگان آن را از حضور در پارلمان محروم کند، و با حمله به حقوق و منافع پرولتاریا، منافع اربابان خود در آن سوی آب‌ها را تأمین کند.
با وجود اینها، در فاصلهٔ گزارش قبلی کمیتهٔ مرکزی تا امروز، ۳۱٫۰۰۰ عضو تازه به حزب ما پیوسته‌اند که سن ۵۵ درصد آنها کمتر از ۴۵ سال است. مدرسه‌های حزبی به تربیت کادرها مشغولند، شیوه‌های نوین فعالیت سیاسی به کار گرفته شده است، حزب سعی کرده است که امکانات تبلیغاتی و آگاهی‌رسانی خودش را گسترش دهد، انتشارات حزب زیاد شده است، و پژوهش در موضوع‌های نظری و عملی مبارزه در راه سوسیالیسم در “انستیتوی مسائل سوسیالیسم” کمیتهٔ مرکزی ادامه دارد. اکنون که نسل جوان به حزب روی آورده است، آموزش علمی و حزبی آنها در زمینهٔ مارکسیسم-لنینیسم اهمیت دارد. متأسفانه کمبودهایی هم در آموزش منظم کمونیست‌ها داشته‌ایم که منجر به ضعف در برخورد طبقاتی به فراینده‌های پیچیدهٔ جامعه، عمل‌گرایی و کم اهمیت دادن به نقض اصول و اخلاقِ حزبی شده است. حزب ما هنوز برای کار در میان سندیکاها و دیگر سازمان‌های زحمتکشان، و بهبود کار در میان جوانان (کومسومول) باید تلاش بیشتری کند. برخی از اعضای حزب ما، در نتیجهٔ تبلیغات گستردهٔ ضدکمونیستی، ارعاب و اذیت و آزار کمونیست‌ها و رهبران حزبی، و تلاش دولت نو-نازی برای ممنوع کردن فعالیت حزب کمونیست، حزب را ترک می‌کنند و حاضر به همکاری با حزب نیستند. نباید نادیده گرفت که ضعف‌های حزب- در شرایط موجود- در زمینه‌های سازمانی و حزبی و تربیتی نیز در این روند بی‌تأثیر نبوده است. وظیفهٔ همهٔ کمیته‌ها و سازمان‌های حزبی است که برای بهبود این وضع، اقدام فوری انجام دهند.
به‌رغم آنکه کنگرهٔ ۴۹م حزب در مجموع مشی و جهت حرکت سیاسی کمیتهٔ مرکزی را تأیید می‌کند، امّا متذکر می‌شود که در بازهٔ زمانی این گزارش، هیئت اجرایی و دبیرخانهٔ حزب اشتباه‌های جدّی‌ای مرتکب شده است که تأثیر منفی بر فعالیت و نفوذ حزب در جامعه داشته است. پذیرش افرادی مثل رئیس ادارهٔ گمرک (که بعداً چهرهٔ واقعی‌اش در همکاری با سرمایه‌داران کلان آشکار شد) به حزب و فرستادن او به پارلمان به عنوان نمایندهٔ حزب کمونیست، یکی از این اشتباه‌ها بود. همین شخص تلاش کرد که با یارگیری و ایجاد فراکسیون، رهبری حزب را در دست بگیرد و با تغییر برنامهٔ حزب، آن را به یک نیروی سیاسی “لیبرال” در خدمت منافع گروه‌های خاص بورژوایی درآورد. کنگره از کمیتهٔ مرکزی و کمیسیون بازرسی مرکزی که جلوی این تلاش برای تجزیهٔ حزب را گرفتند، تشکر می‌کند. در شرایط کنونی کشور و حزب، دقت مداوم در عضوگیری، توجه به انجام درستِ وظایف حزبی، کنار گذاشتن کسانی که برای تجزیهٔ حزب تلاش می‌کنند یا رفتار غیراخلاقی و عدم فعالیت آنها به اعتبار حزب در میان توده‌ها آسیب می‌رساند، ضرورت دارد. حزب ما مرتباً باید تاکتیک‌های خود را با اوضاع سیاسی کشور تطبیق دهد و خود را برای شرایط تازه‌ای که پیش می‌آید آماده نگه دارد. ما باید مواضع خود را به طور شفاف و آشکارا با مردم در میان بگذاریم. برای نمونه، ما باید موضع خود نسبت به اوضاع شرق اوکراین، موضوع فدرالی کردن کشور و ویژگی‌های هر منطقه، عضویت اوکراین در اتحادیهٔ اروپا و “ناتو” و اتحادیهٔ اوراسیا (اروپا-آسیا)، مسئلهٔ ملّی و موضوع‌های بین‌المللی، زبان و فرهنگ و مذهب، و… را مطابق برنامهٔ حزب و گزارش کمیتهٔ مرکزی به کنگرهٔ ۴۹م به‌روشنی بیان کند و خود را برای هر گونه مبارزهٔ سیاسی مجهز کند. ما نباید از هدف‌های برنامه‌یی خود برای به قدرت رساندن طبقهٔ کارگر و بازگشت به مسیر توسعهٔ سوسیالیستی و اتحاد برادرانه با ملّت‌های شوروی سابق و تقویت رابطه با جنبش جهانی کمونیستی منحرف شویم.
مبرم‌ترین موضوع در مرحلهٔ کنونی مبارزهٔ ما برکنار کردن این ارتجاعی‌ترین بخش بورژوازی وابسته و دلال (کمپرادور) از قدرت دولتی، کمک به بیرون بردن اوکراین از بحران ساختاری و ژرفی که در آن فرو رفته است، و جلوگیری از تجزیهٔ کشور است. باید با تهمتی که سران دولت ضدمردمی اوکراین به ما می‌زنند و حزب ما را یک “نیروی ضد ملّی” می‌خوانند، قاطعانه مبارزه کنیم. هم‌میهنان ما باید بدانند که حزب کمونیست اوکراین همیشه نیروی عمیقاً میهن‌دوستی بوده است که از منافع کشور و طبقهٔ کارگر دفاع کرده است. این حزب کمونیست اوکراین بود که برای نخستین بار کشور مستقل اوکراین را، در چارچوب اتحاد جمهوری‌های شوروی، ایجاد و اداره کرد و آن را به یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا در زمینهٔ علم و فرهنگ و اقتصاد تبدیل کرد که سطح زندگی مردم در آن بسیار بالا بود.
حزب ما اکنون در شرایط بی‌سابقه‌ای در تاریخ فعالیتش کار می‌کند و مسئولیت خطیری به گردن دارد. کنگرهٔ ۴۹م حزب کمونیست اوکراین اطمینان دارد که کمونیست‌های اوکراین این روزهای سخت را نیز با افتخار پشت سر خواهند گذاشت و از پیکار در راه برقراری سوسیالیسم پیروز و سربلند بیرون خواهند آمد. [پایان خلاصهٔ گزارش کمیتهٔ مرکزی به کنگره]*****
همان‌طور که در خلاصهٔ گزارش کمیتهٔ مرکزی حزب کمونیست اوکراین به طور ضمنی اشاره شده بود، در جریان رخدادهای جاری در کشور اوکراین و بحران تحمیل شده به آن کشور از سوی نیروهای مداخله‌گر و فاشیستی، بخشی از اعضای حزب کمونیست اوکراین در مناطق لوهانسک، دونِتسک و کریمه از آن جدا شده‌اند و به حزب‌های کمونیست دیگری پیوسته‌اند. پس از آنکه مردم شبه‌جزیرهٔ کریمه در اسفندماه سال گذشته به جدا شدن کریمه از اوکراین رأی دادند، در اریبهشت امسال (۱۳۹۳) نیز همه‌پرسی برای خودمختاری از دولت مرکزی کیِف در دو استان دونِتسک و لوهانسک برگزار شد که در دونِتسک بیش از ۸۹ درصد، و در لوهانسک بیش از ۹۶ درصد از رأی‌دهندگان به خودمختاری این دو استان از دولت مرکزی رأی مثبت دادند. جدایی بخشی از اعضای حزب کمونیست اوکراین نیز تا حد زیادی با این سه رخداد ارتباط دارد، اگرچه عده‌ای نیز راه خود را از حزب کمونیست و سوسیالیسم جدا کرده‌اند. پس از استقلال کریمه، کمونیست‌های عضو حزب کمونیست اوکراین به حزب کمونیست فدراسیون پیوستند، و کمونیست‌های دونِتسک و لوهانسک تصمیم به تشکیل حزب کمونیست جمهوری خلق دونِتسک و حزب کمونیست جمهوری خلق لوهانسک گرفتند.
در گردهمایی اخیر کارگروه تدارکِ نشست احزاب کمونیست و کارگری در استانبول در روزهای ۱۱ و ۱۲ بهمن ماه، حزب‌های عضو کارگروه بیانیه‌ای نیز دربارهٔ اوضاع اوکراین تهیه و منتشر کردند.”در پایان این بیانیه آمده است که “فقط تلاش جمعی همهٔ نیروهای ترقی‌خواه است که می‌تواند از فاجعهٔ جنگی که آمریکا و متحدان و دست‌نشاندگانش علیه اوکراین تدارک دیده‌اند جلوگیری کند.” حزب‌های کمونیست کوبا و یونان و برزیل و پرتغال و روسیه و ترکیه و هندوستان و حزب تودهٔ ایران از جمله امضاکنندگان این بیانیه‌اند.
به نقل از «نامه مردم»، شماره ۹۶۷، ۴ اسفندماه ۱۹۹۳
