استقلال و عدالت‌خواهی ونزوئلا زیر ضربهٔ دولت آمریکا
ونزوئلا از ۱۶ سال پی
ش که هوگو چاوز (رهبر فقید حزب سوسیالیست متحد ونزوئلا) به ریاست‌جمهوری انتخاب شد، تا کنون فراز و نشیب‌های سیاسی-اجتماعی-اقتصادی زیادی را از سر گذرانده است: از کودتای راستگرایان علیه چاوز و دولت او گرفته تا اعتصاب کارکنان رادیو تلویزیون و نفت و تظاهرات ضددولتی خیابانی برای ایجاد بی‌ثباتی و ”تغییر رژیم“.
پیروزی انتخاباتی هوگو چاوز، که رهبری از جنس مردم عادی و زحمتکش بود و برنامه‌های مشخص و معیّنی برای ایجاد دگرگونی‌های بنیادی در کشور به سود زحمتکشان و تهی‌دستان داشت، بخشی از روند تحوّل‌های عدالت‌جویانه و آزادی‌خواهانهٔ یکی دو دههٔ اخیر در آمریکای جنوبی و مرکزی، و تلاش ملّت‌های این منطقه برای بیرون رفتن از زیر یوغ قدرت‌های امپریالیستی بود. به همین دلیل هم دولت او بارها با آزمون‌های دشواری روبرو شد که از سوی مخالفان دولت برای خدشه وارد آوردن به اعتبار آن و سنگ‌اندازی در راه اجرای برنامه‌های مردمی و عدالت‌خواهانهٔ آن صورت می‌گرفت. و البته مثل همیشه، این مزاحمت‌ها و سنگ‌اندازی‌ها از طرف انحصارهای بزرگ بین‌المللی، و به‌ویژه آمریکایی، و پایگاه‌های سرمایه‌داری محلی آنها به طور مستقیم و غیرمستقیم حمایت می‌شد. پس از فوت هوگو چاوز در دو سال پیش، تلاش‌ها برای مشکل‌تراشی و ایجاد مانع در کار دولت جدیدِ نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور تازهٔ کشور، با هدف سرنگون کردن آن و بازگرداندن کشور به سال‌های پیش از ”انقلاب بولیواری“ ۱۶ سال پیش، اوج گرفت. در یکی دو ماه گذشته، حتّیٰ تلاش‌هایی برای انجام کودتا علیه دولت مادورو صورت گرفت، از جمله در همین دی و بهمن ماه گذشته که او در خارج از کشور سرگرم دیدار از کشورهای روسیه و ایران و چین و عربستان و الجزایر بود و با مقام‌های این کشورها دربارهٔ مسئلهٔ سقوط قیمت نفت خام گفتگو می‌کرد. رخدادهای اخیر در ونزوئلا روز دو‌شنبه ۱۸ اسفند با صدور ”فرمان اجرایی“ باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، برضد دولت ونزوئلا وارد مرحلهٔ تازه و خطرناکی شد. باراک اوباما در این فرمان، کشور ونزوئلا را ”تهدید غیرعادی و خارق‌العاده‌ای برای امنیت ملّی و سیاست خارجی ایالات متحد آمریکا“ خواند و برخورد و مقابله با این تهدید را یک ”وضعیت اضطراری ملّی“ اعلام کرد، که می‌تواند پیش‌زمینه‌ای باشد برای توجیه یک تجاوز نظامی خطرناک دیگر توسط این قدرت امپریالیستی بر ضد کشور ونزوئلا و دولت چپگرای آن. علاوه بر این، باراک اوباما اعمال تحریم‌هایی علیه هفت مقام ونزوئلایی را اعلام کرد. آمریکا و ونزوئلا شش سال است که روابط دیپلماتیک در حد سفارت ندارند، و پیش از این نیز دولت آمریکا تحریم‌هایی را علیه ونزوئلا اعمال کرده بود که همچنان ادامه دارد.
دگرگونی‌های بنیادی مردمی در ونزوئلا
از زمانی که نیروهای چپگرا به رهبری هوگو چاوز قدرت دولتی را در ونزوئلا به دست گرفتند، تغییرهای بنیادی مهمی در وضعیت اجتماعی-سیاسی کشور صورت گرفته است. برای نمونه، فقر مفرط که بر پایهٔ نیازهای تأمین نشدهٔ مردم اندازه‌گیری می‌شود، از ۱۰٫۸ درصد در سال ۱۳۷۷ که هوگو چاوز رئیس‌جمهور شد، به طور مداوم کاهش یافت و سال گذشته به ۵٫۵ درصد رسید. در تعریف و اندازه‌گیری فقر در این محاسبهٔ آماری چندین عامل در نظر گرفته می‌شود، از جمله آموزش و تراکم جمعیت خانگی و عدم دسترسی به خدمات اساسی در خانه. بر اساس داده‌های منتشر شده توسط ادارهٔ ملّی آمار ونزوئلا، در زمینهٔ آموزش، میزان کودکان بین ۷ تا ۱۲ ساله که به مدرسه نمی‌روند، ۶۰ درصد کاهش یافته و از ۱٫۸ درصد به ۰٫۷ درصد رسیده است. تعداد دانش‌آموزان دبستانی و دبیرستانی ونزوئلا از ۴۴ درصد اکنون به ۷۶ درصد رسیده است و تعداد دانشجویان از ۸۰۰ هزار به ۲ و نیم میلیون افزایش یافته است. تراکم بیش از حد در خانه، یعنی اینکه در یک اتاق بیشتر از ۳ نفر زندگی می‌کنند و می‌خوابند، در دوران ۱۶ سالهٔ انقلاب بولیواری از ۱۴٫۶ درصد به ۹٫۵ درصد کاهش یافته است. در همین مدّت، تعداد منزل‌های مسکونی که از خدمات اساسی بی‌بهره‌اند، از ۱۵٫۷ به ۹٫۵ درصد کل تعداد خانه‌ها رسیده است. ۴ میلیون و سی‌صد هزار دانش‌آموز در مدرسه غذای رایگان دریافت می‌کنند؛ بیشتر از ۴۰ میلیون جلد کتاب رایگان در میان دانش‌آموزان توزیع شده است؛ یارانه برای گاز خانگی، برق و رفت‌وآمد شهری پرداخت می‌شود؛ و انواع خدمات اجتماعی و حمایت‌های دولتی در اختیار خانواده‌های کم‌درآمد قرار داده می‌شود. امروزه ۸۲ درصد جمعیت ونزوئلا از خدمات بهداشتی و درمانی دولتی برخوردارند. به‌علاوه، یک میلیون و دویست و پنجاه هزار نفر در کسب‌وکارها و کارگاه‌هایی کار می‌کنند که کمتر از پنج کارمند و کارگر دارند، ولی همهٔ آنها از خدمات تأمین اجتماعی و بیمه برخوردارند. طبق قانون ونزوئلا، همهٔ اهالی کشور از حق خدمات اجتماعی و بازنشستگی برخوردارند. در حال حاضر، ونزوئلا در میان کشورهای آمریکای لاتین پایین‌ترین ضریب جینی (یکی از شاخص‌های فقر) را دارد، که بدان معناست که نابرابری در این کشور از همهٔ کشورهای دیگر آمریکای لاتین کمتر است. گفتنی است که بودجهٔ همهٔ این دستاوردهای مردمی، که با تلاش و برنامه‌ریزی هدفمند دولت چپگرا صورت گرفته است، به طور عمده از درآمد نفت تأمین شده است که این روزها به علّت کاهش قیمت نفت خام، دشواری‌هایی را برای ونزوئلا به وجود آورده است. با وجود کاهش بیکاری از ۱۴٫۵ به ۷٫۱ درصد در ۱۶ سال گذشته، معضل بیکاری و نیز تورّم همچنان از دشواری‌هایی‌اند که دولت با آن روبروست. دور شدن ونزوئلا از سیاست‌های اقتصادی نولیبرالی و ریاضتی، در زمانی که قدرت‌های بزرگ سیاسی و اقتصادی و شرکت‌های جهانی‌شدهٔ فراملّی مصرّانه این سیاست‌ها را بر ملّت‌های جهان تحمیل می‌کنند، مهم‌ترین عامل مخالفت قدرت‌هایی است که ”حیاط خلوت“ و بازارهای ارزان نیروی کار و مواد خام خود را در این کشور، و به طور کلی در قارهٔ آمریکا از دست رفته می‌بینند. بی‌ثبات کردن و در نهایت از قدرت انداختن دولت‌هایی که راهی جدا از نولیبرالیسم اقتصادی و ریاضت و مقررات‌زدایی را انتخاب می‌کنند، منشأ اصلی ناآرامی‌های مخالفان راستگرای افراطی و حامیان خارجی آنها در ونزوئلا بوده است.
تهدید و تحریم آمریکا
در پی ناآرامی‌های دو سه ماه اخیر در ونزوئلا- و از جمله تلاش برای کودتا علیه دولت نیکولاس مادورو- بالاخره دولت آمریکا، از زبان باراک اوباما، رودررویی علنی خود را با دولت ونزوئلا اعلام کرد. باراک اوباما در فرمان خود ”از میان رفتن تضمین‌های حقوق بشری، اذیت و آزار مخالفان سیاسی، محدود کردن آزادی مطبوعات، توسّل به خشونت و نقض حقوق بشر و رفتارهای ناهنجار در واکنش به تظاهرات ضددولتی، و نیز وخیم‌تر شدن چشمگیر وضعیت فساد دولتی“ را ”عامل تهدید غیرعادی و خارق‌العاده‌ای برای امنیت ملّی و سیاست خارجی ایالات متحد آمریکا“ خواند و ”وضعیت اضطراری ملّی برای مقابله با این تهدید“ را اعلام کرد. علاوه بر این، اوباما اعمال تحریم‌هایی علیه هفت تن از مقام‌های دولتی ونزوئلا را اعلام کرد، از جمله اینکه حق ورود به آمریکا را نخواهند داشت و دارایی‌های آنها در آمریکا توقیف می‌شود. دشوار بتوان باور کرد که علّت این موضع‌گیری، وضعیت حقوق بشر در ونزوئلا باشد. اگر این طور بود، دولت‌های مکزیک و کلمبیا که کارنامهٔ سیاهی در پیگرد و اذیت و آزار روزنامه‌نگاران و دانشجویان و کارگران سندیکایی و فعالان حقوق بشر دارند، تا کنون باید بارها از آمریکا اخطار می‌گرفتند و تحریم می‌شدند، در صورتی که این دو کشور جزو بزرگ‌ترین کشورهای دریافت‌کنندهٔ کمک‌های نظامی و تسلیحات و مالی از آمریکا در این منطقه هستند.
این فرمان باراک اوباما موجب افزایش تنش در روابط ونزوئلا و آمریکا شده است، و خود می‌تواند زمینه‌چین دخالت‌های بیشتر آمریکا، و از جمله تلاش برای ”تغییر رژیم“ (اسم تازهٔ کودتا) یا دخالت خطرناک نظامی در این کشور آمریکای لاتین باشد. گفتنی است که در کودتای نظامی سال ۱۳۸۱ (۲۰۰۲) در ونزوئلا علیه دولت هوگو چاوز، آمریکا در آموزش و یاری رساندن (مالی و سازمانی و غیره) به کودتاگران و برکناری کوتاه‌مدت هوگو چاوز و دولت او، سهم چشمگیری داشت. از همان زمان تا کنون، آمریکا به حمایت مالی و اطلاعاتی و سازمانی و… از مخالفان دولت ونزوئلا ادامه داده است. موضع اخیر دولت آمریکا و شخص باراک اوباما نسبت به دولت مادورو در ونزوئلا، که متحد نزدیک دولت سوسیالیستی کوبا است، سایهٔ تردیدی بر روند عادی‌سازی روابط میان آمریکا و کوبا انداخته است.
واکنش‌ها به مداخله‌جویی دولت آمریکا
نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا، چند ساعت پس از صدور فرمان اوباما، در سخنانی که از تلویزیون پخش شد، فرمان باراک اوباما علیه ونزوئلا و تصمیم او به اعمال تحریم علیه مقام‌های ونزوئلایی را با اشتباه‌هایی که ریچارد نیکسون و جورج بوش، رئیس‌جمهورهای پیشین آمریکا، مرتکب شدند مقایسه کرد و گفت: ”پرزیدنت اوباما، که نخبگان امپریالیستی آمریکا را نمایندگی می‌کند، تصمیم به سرنگون کردن دولت من و دخالت در ونزوئلا گرفته است تا بتواند آن را از داخل آمریکا کنترل کند.“ او که با مردم ونزوئلا سخن می‌گفت، افزود: ”پرزیدنت اوباما! مردم شریف ونزوئلا مردمی صلح‌جو هستند. شما نه حق دارید به آنها حمله کنید و نه اینکه ونزوئلا را تهدیدی برای مردم آمریکا بخوانید. شما برای مردم آمریکا تهدید هستید. شما تصمیم می‌گیرید حمله کنید، بکشید، و تروریسم را در دنیا پشتیبانی کنید.“ پرزیدنت مادورو در صحبت‌های خود از باراک اوباما خواست که از حقوق شهروندان آمریکا دفاع کند، از جمله ”سیاه‌پوستان که هر روز در شهرهای آمریکا کشته می‌شوند، هزاران مردمی که جایی برای خوابیدن ندارند و در خیابان‌های نیویورک، بوستون یا شیکاگو از سرما می‌میرند، یا آنها که در گوآنتانامو زندانی‌اند.“
پرزیدنت مادورو برای آماده کردن ونزوئلا در برابر مداخلهٔ احتمالی آمریکا، و ”برای حفظ صلح، یکپارچگی، استقلال و توسعهٔ کامل ونزوئلا در برابر تهدیدهای امپریالیسم آمریکا“ خواستار ”قانون ویژه و تفویض اختیارهای ویژه ضدامپریالیستی“ از مجلس آن کشور شد. قانون ویژه یا ”قانون تواناسازی“ ابزاری قانونی است که استفاده از آن در قانون اساسی ونزوئلا پیش‌بینی شده است تا در شرایط اضطراری اختیارهای معیّن و موقتی به رئیس‌جمهور بدهد. اجازهٔ استفاده از این قانون باید به تصویب یک‌پنجم نمایندگان مجلس ملّی کشور، یعنی ۹۹ نماینده از کل ۱۶۵ نمایندهٔ مجلس برسد. پیش از این نیز در پاییز ۱۳۹۲ مادورو به طور موقت از این قانون ویژه برای مبارزه با فساد در کشور استفاده کرد.
فیدل کاسترو، رهبر بزرگ انقلاب کوبا، در یادداشتی که برای پرزیدنت مادورو فرستاد، نوشت: ”برای سخنان درخشان و شجاعانهٔ شما برضد نقشه‌های ددمنشانهٔ دولت آمریکا به شما تبریک می‌گویم. سخنان شما به عنوان سندی حاکی از آنکه بشریت باید و می‌تواند حقیقت را بداند، در تاریخ باقی خواهد ماند.“
روز پنج‌شنبه ۲۱ اسفند، مردم و جنبش‌های اجتماعی ونزوئلا در بسیاری از شهرهای کشور، از جمله در کاراکاس، پایتخت ونزوئلا، به خیابان‌ها آمدند تا مخالفت خود را با موضع تجاوزکارانهٔ دولت آمریکا، و حمایت خود را از حق استقلال و خودمختاری خود با صدای بلند اعلام کنند. به گفتهٔ یکی از شرکت کنندگان در این راه‌پیمایی‌ها، ”اگر حرف از حقوق بشر است، اوّلین کاری که اوباما باید در کشورش انجام دهد، اصلاح قانون آن کشور است. آمریکا تنها کشوری در نیمکرهٔ غربی است که در آن مجازات اعدام هنوز برقرار است. در اینجا [ونزوئلا] ما مجازات اعدام نداریم.“
دولت کوبا نیز در بیانیه‌ای که برای دولت ونزوئلا فرستاد، نوشت: ”صدور چنین فرمانی از سوی باراک اوباما، در سالی که قرار است انتخابات پارلمانی در ونزوئلا برگزار شود، بار دیگر ماهیت مداخله‌گرانهٔ سیاست خارجی آمریکا را نشان می‌دهد… دولت انقلابی کوبا بار دیگر بر پشتیبانی بدون قید و شرط خود و ملّت کوبا از انقلاب بولیواری ونزوئلا، دولت قانونی پرزیدنت مادورو و ملّت قهرمان برادر ونزوئلا تأکید می‌کند. هیچ‌کس حق ندارد در امور داخلی یک کشور مستقل دخالت کند یا بدون علّت آن را تهدیدی برای امنیت ملّی خودش قلمداد کند. همان‌طور که کوبا هرگز تنها نبود، ونزوئلا نیز تنها نخواهد ماند.“
وزارت امور خارجی بولیوی نیز بیانیه‌ای در ”حمایت از مردم ونزوئلا و دولت قانونی نیکولاس مادورو که در انتخاباتی دموکراتیک از سوی مردم ونزوئلا انتخاب شده است“، و در محکوم کردن فرمان اوباما منتشر کرد. در این بیانیه آمده است: ”بولیوی این اقدام‌های مداخله‌گرانهٔ دولت آمریکا را که نقض کنندهٔ استقلال و خودمختاری مردم ونزوئلاست، مردود می‌شمارد. این اقدام‌های غیردموکراتیک پرزیدنت باراک اوباما، صلح و امنیت همهٔ کشورهای آمریکای لاتین و منطقهٔ کاراییب را تهدید می‌کند.“
رافائل کوره‌آ، رئیس‌جمهور اکوادور، نیز صدای اعتراض خود را بلند کرد و تحریم‌های آمریکا را ”یک شوخی بد“ خواند که ”یادآور تاریک‌ترین روزهای قارهٔ آمریکاست؛ زمانی که امپریالیسم دیکتاتوری و تجاوز را به ما تحمیل می‌کرد… چنین اقدام‌هایی در قرن بیستم و یکم در آمریکای لاتین جایی ندارد.“
ارنستو سامپر، دبیرکل اتحادیهٔ کشورهای آمریکای جنوبی (UNASUR)، اعلام کرد که این نهاد ”هرگونه تلاش برای مداخله از خارج یا از داخل را که هدفش مختل کردن فرآیندهای دموکراتیک در ونزوئلاست، محکوم می‌کند.“
ائتلاف بولیواری ملّت‌های قارهٔ آمریکا“ (ALBA(که مجموعهٔ کشورهای آمریکای لاتین و منطقهٔ کاراییب را در بر می‌گیرد، اقدام باراک اوباما را ”تجاوزی بی‌سابقه به ونزوئلا و منطقه“ خواند که ”همهٔ اصول حقوق بین‌المللی حاکم بر روابط میان دولت‌ها را نقض می‌کند.“
شورای جهانی صلح نیز بیانیه‌ای در اعلام همبستگی با مردم ونزوئلا منتشر کرد و در آن ”تجاوز علیه جمهوری بولیواری ونزوئلا، تلاش برای کودتای امپریالیستی با مشارکت الیگارشی و نیروهای راست افراطی ونزوئلا“ را محکوم کرد. سوکورو گومِز، صدر شورای جهانی صلح، در این بیانیه ضمن اشاره به حضور گروهی از اعضای این شورا در ونزوئلا و تجربهٔ دست اوّل آنها از اوضاع آن کشور، می‌افزاید: ”رسانه‌های محافظه‌کار متعلق به الیگارشی ونزوئلا خود را با امپریالیسم همراه کرده و تروریسم رسانه‌یی را دامن زده‌اند، در حالی که گروه‌های راست افراطی برای ایجاد بی‌ثباتی در یک جامعهٔ صلح‌جو، درگیری‌هایی به وجود می‌آورند… شورای جهانی صلح همبستگی کامل خود را با مردم ونزوئلا و فرآیند بولیواری رهایی ملّی، استقلال، سربلندی و دفاع ضدامپریالیستی اعلام می‌کند. ما، با آگاهی از پیامدهای ویرانگر مداخله‌های امپریالیستی، از فراخوان اتحاد نه‌فقط در ونزوئلا، بلکه در میان همهٔ ملّت‌ها، در آمریکای لاتین و جهان پشتیبانی می‌کنیم.“
جنبش جهانی سندیکایی نیز حمایت خود را از ونزوئلا و دولت آن در برابر تهدیدهای آمریکا اعلام کرد. شاران بارو، دبیرکل کنفدراسیون جهانی سندیکاها (ITUC) که بزرگ‌ترین فدراسیون سندیکایی جهان است، تصمیم آمریکا در اعلام ونزوئلا به عنوان ”تهدیدی برای امنیت ملّی و سیاست خارجی آمریکا“ را قاطعانه محکوم کرد و گفت: ”امنیت ملّی آمریکا با تهدیدهای واقعی در جبهه‌های متعدد و از درون کشورهای زیادی روبروست، ولی هیچ نشانه‌ای در دست نیست که ونزوئلا یکی از آنهاست. اتهام نقض حقوق بشر و فساد نسبت به هفت مقام ونزوئلایی باید مطابق قانون رسیدگی شود، نه از راه محاکمه توسط رسانه‌ها.“
جنبش جهانی کمونیستی نیز پشتیبانی خود را از تلاش مردم و دولت ونزوئلا برای مقابله با مداخله‌های امپریالیسم آمریکا اعلام کرده است. گنادی زیوگانوف، صدر حزب کمونیست فدراسیون روسیه، در پیامی که برای پرزیدنت مادورو فرستاد، تلاش‌های آمریکا برای بی‌ثبات کردن ونزوئلا را محکوم و بر حمایت آن حزب از مردم و کشور ونزوئلا تأکید کرد. رفیق زیوگانوف از جانب کمیتهٔ مرکزی حزب برادر، تلاش آمریکا برای کودتای ماه گذشته در ونزوئلا را که عقیم گذاشته شد، به‌شدت محکوم کرد.
حزب کمونیست آمریکا نیز در بیانیه‌ای که در این مورد منتشر کرد، این نظر را که ونزوئلا تهدیدی برای منافع مردم آمریکاست مردود شمرد و خواستار رفع تحریم‌های اعمال شده بر مقام‌های ونزوئلایی شد. در این بیانیه آمده است: ”اعلامیهٔ پرزیدنت [اوباما] پس از دستگیری شمار اندکی از فعالان و سیاستمداران راستگرای افراطی در ونزوئلا صادر شد که متهم به جرم‌های گوناگونی هستند، از جمله تحریک به شورش‌های خشونت‌آمیز و توطئه برای انجام کودتا علیه دولت انتخابی قانونی پرزیدنت مادورو. دولت ما، و مطبوعات و رسانه‌های تحت کنترل شرکت‌های بزرگ، توطئهٔ کودتا را بی‌اهمیت نشان دادند، امّا مردم آمریکای لاتین درس تاریخ را خوب می‌دانند که دولت‌های آمریکا فعالانه به برانگیختن چنین کودتاهای خشونت‌آمیزی یاری رسانده‌اند، از جمله در هندوراس در سال ۲۰۰۹ [۱۳۸۸] و هاییتی در سال ۲۰۰۴ [۱۳۸۳]، در خود ونزوئلا در سال ۲۰۰۲ [۱۳۸۱] و خیلی موارد دیگر. بنابراین، هراس ونزوئلا به‌هیچ‌وجه غیرواقعی نیست.“
حزب‌های کمونیست پاراگوئه، مکزیک و ونزوئلا نیز بیانیه‌های مشابهی در دفاع از مردم و دولت چپگرای ونزوئلا و محکوم کردن موضع خصمانهٔ دولت آمریکا منتشر کردند.
حزب تودهٔ ایران، موضع دخالت‌جویانه، تجاوزکارانه و قلدرمآبانهٔ دولت آمریکا نسبت به ملّت و دولتِ کشور مستقل ونزوئلا را محکوم می‌کند و آن را تلاشی برای ایجاد تنش و بی‌ثباتی در ونزوئلا با هدف ”تغییر رژیم“ این کشور به سود منافع سرمایه‌های قدرتمند داخلی و خارجی می‌داند. حزب تودهٔ ایران، در کنار دیگر نیروهای صلح‌دوست و ترقی‌خواه دنیا، همبستگی خود را با مردم و دولت جمهوری بولیواری ونزوئلا در انجام تغییرهای بنیادی و دموکراتیک به سود اکثریت زحمتکش در برابر تهاجم سیاست‌های اقتصادی نولیبرالی، و به سود حفظ صلح و استقلال آن کشور اعلام می‌کند.
به نقل از «نامه مردم» شماره ۹۶۹، ۳ فروردین ماه ۱۳۹۴
