جهان ما برای فروش نیست! گزارشی از برگزاری چهاردهمین ”همایش اجتماعی جهان“ در تونس.
چهاردهمین ”همایش اجتماعی جهان“ (World Social Forum)که بزرگ‌ترین گردهمایی سالانهٔ ضد جهانی‌سازی سرمایه‌داری به شمار می‌آید، در روزهای ۵ تا ۸ فروردین ۹۴ در کشور تونس برگزار شد. ”همایش اجتماعی جهان“ که نخستین بار در سال ۲۰۰۱ (بهمن ۱۳۷۹) در شهر پورتو الگره در برزیل برگزار شد، در واقع تلاشی است مردمی در مقابل ”مجمع جهانی اقتصاد داووس“ که رهبران و اقتصاددانان و بانکداران و صاحبان و مدیران شرکت‌های بزرگ جهان سرمایه‌داری برای تنظیم سیاست‌های راهبردی خود برگزار می‌کنند.
”همایش اجتماعی جهان“ نه یک سازمان و نه یک جبههٔ متحد است، بلکه همان‌طور که در منشور اصول آن آمده است، این همایش ”محل نشست‌های آزادانه است برای اندیشیدن دقیق، گفتگوهای سازنده و دموکراتیک دربارهٔ اندیشه‌ها و نظرها، تنظیم پیشنهادها و راهکردها، تبادل آزادانهٔ تجربه، و برقراری تماس و پیوند توسط گروه‌ها و جنبش‌های اجتماعی و مدنی که با نولیبرالیسم و سلطهٔ سرمایه و هر شکلی از امپریالیسم بر جهان مخالفند، و متعهد به ساختن جامعه‌ای این‌جهانی با هدف برقراری روابط ثمربخش در میان انسان‌ها و میان انسان و کرهٔ زمین هستند“، جامعه‌ای که اساس و نقطهٔ محوری آن، انسان و نیازهای اوست، نه پول و سرمایه.
این دوّمین بار پیاپی بود که تونس میزبان ”همایش اجتماعی جهان“ بود. تونس پس از خیزش‌های مردمی که در سال ۲۰۱۱ در آن کشور صورت گرفت و موج خیزش‌های موسوم به ”بهار عربی“ را به دنبال آورد، در سال ۲۰۱۳ (فروردین ۱۳۹۲) و برای نخستین بار میزبان همایش قبلی (سیزدهم) شد. همایش امسال در شرایطی برای بار دوّم در کشور تونس برگزار شد که یک هفته پیش از شروع آن (روز چهارشنبه ۲۷ اسفند)، بر اثر حملهٔ تروریستی به موزهٔ ملّی باستان‌شناسی شهر تونس (پایتخت جمهوری تونس) ۲۱ نفر کشته و بیشتر از ۴۰ نفر زخمی شدند، و نگرانی‌های جدّی و تردید‌هایی در مورد برگزاری همایش- به لحاظ رعایت ایمنی شرکت‌کنندگان- به وجود آورد. امّا برگزارکنندگان مصمّم بودند که که با در پیش گرفتن احتیاط‌های لازم و انجام تغییرهای ضروری در برنامهٔ همایش، آن را با موفقیت برگزار کنند و نگذارند که عملیات تروریستی مانع برگزاری همایش شود، تا از این راه به وحشیگری‌های صورت گرفته در آن کشور نیز اعتراض شود. یکی از تغییرهایی که در برنامه صورت گرفت، تغییر محل راه‌پیمایی آغازین همایش از دانشگاه المنار (محل برگزاری همایش) به نزدیکی موزهٔ ملّی باردو بود تا شرکت‌کنندگان همبستگی خود را با خانواده‌های قربانیان حملهٔ تروریستی به موزه نشان دهند. در این راه‌پیمایی که در روز ۴ فروردین برگزار شد، چندین هزار نفر شرکت کردند که علاوه بر نشان دادن مخالفت خود با سیاست‌های نولیبرالی سرمایه‌داری و شرکت‌های غول‌پیکر جهان سرمایه‌داری، مذهب‌گرایی افراطی را نیز محکوم کردند، و به سود حفظ محیط زیست و در همبستگی با مردم فلسطین و سرزمین اشغال‌شدهٔ صحرای غربی شعار دادند، و با صدای رسا اعلام کردند که ”دنیای دیگری امکان‌پذیر است“. تغییر دیگری که پس از حملهٔ تروریستی به موزهٔ باردو در برنامه و محتوای همایش داده شد، افزودن موضوع تروریسم در بحث‌های همایش بود. دیگر موضوع‌های اصلی همایش عبارت بودند از: شهروندی و آموزش؛ صلح؛ مهاجرت؛ شکنجه؛ دگرگونی‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی؛ مبارزه با گرمایش زمین و مدیریت آب؛ و دسترسی به حقوق بنیادی.
در همایش امسال که زیر کنترل امنیتی شدیدی در دانشگاه فرحات حشاد (المنار) شهر تونس برگزار شد فعالان اجتماعی از بیشتر از ۱۲۰ کشور جهان شرکت داشتند. شمار کل شرکت‌کنندگان را در حدود ۷۰ هزار نفر برآورد کردند که در قالب ۴۰۰۰ جنبش و سازمان اجتماعی-سیاسی به این همایش آمده بودند. حضور و شرکت فعّال دانشجویان تونسی در بحث‌های رسمی همایش و نیز در گفت‌وشنیدهای غیررسمی در محوطهٔ دانشگاه، از جلوه‌های چشمگیر همایش ۱۴م بود. شرکت دانشجویان و جوانان تونسی در برنامه‌های همایش و علاقه‌ای که به مسائل اجتماعی، از جمله عدالت و پیشرفت اجتماعی نشان دادند، بی‌تأثیر از رخدادهای چند سال اخیر در تونس نبود. تونس کشوری است که مردم آن با دشواری‌های اقتصادی-اجتماعی فراوانی روبریند؛ کشوری است که آغازگر ”بهار عربی“ بود؛ و کشوری است که بزرگ‌ترین صادرکنندهٔ ”جنگاوران جهادی“ است و هر سال هزاران نفر از شهروندان آن برای پناهنده شدن به کشورهای دیگر، راه دریا را در پیش می‌گیرند.
بُن‌مایهٔ همایش امسال، مانند همهٔ همایش‌های پیشین، از میان بردن نابرابری‌های و تبعیض‌ها در جهان امروز بود که پیوند تنگاتنگی با هم دارند، به‌ویژه که بر اساس برآوردهای انجام شده، در سال آینده میزان دارایی‌های ۱ درصد جمعیت جهان برای نخستین بار برابر با دارایی ۹۰ درصد جمعیت جهان خواهد شد. به همین منظور، فعالان جنبش‌های اجتماعی در سمینارها و کارگاه‌های آموزشی متعددی که در زمینه‌های گوناگون برنامه‌ریزی شده بود- از امنیت و استقلال غذایی گرفته تا پیمان‌های تجارت آزاد و مسائل انرژی- شرکت کردند. پس از برگزاری راه‌پیمایی آغازین همایش که سنّت همیشگی ”همایش اجتماعی جهان“ برای نشان دادن قدرت، تنوّع و عزم این همایش و جنبش‌های شرکت‌کننده در آن برای ساختن جهانی دموکراتیک و عادلانه برای همه است، سمینارها و کنفرانس‌ها کار خود را آغاز کردند. به قول آنتونیو گرامشی، اندیشمند ترقی‌خواه ایتالیایی، به‌رغم اوضاع ناگوار کنونی جهان برای مردم، ”باید طرحی جامع تدوین کرد که به مردم امید و اعتماد ببخشد تا دنیایی نوین را به وجود آورند… باید بتوانیم بدبینی عقل را با خوش‌بینی اراده در هم آمیزیم.“ گفتنی است که حضور جنبش‌های آفریقایی دهقانان و زنان و دانشجویان از کشورهای گوناگون این قاره در راه‌پیمایی امسال چشمگیر بود. دو سال پیش، در جریان برگزاری همایش سیزدهم در تونس، حضور فدراسیون سندیکایی تونس و دیگر نیروهای ترقی‌خواه برای تقویت موضع و موقعیت ”چپ“ در تونس، به‌ویژه در شرایطی که در نخستین انتخابات پس از سرنگونی بن‌علی یک حزب راست میانهٔ اسلاگرای میانه‌رو به پیروزی رسیده بود، اهمیت زیادی داشت. امسال، اگرچه همایش در شرایطی برگزار می‌شد که یک دولت ائتلافی سکولار (غیردینی) در تونس به قدرت رسیده است، امّا فعالیت فزایندهٔ افراطی‌های جهادی در تونس، و به‌ویژه در جنوب کشور، نگرانی‌های جدّی‌ای به وجود آورده است. این روزها خیابان‌های تونس پُر از پلیس مسلّح است، و دانشگاه محل برگزاری همایش نیز از این امر مستثنیٰ نبود. در پیامی که از سوی آلکسیس سیپراس، نخست‌وزیر یونان از حزب سیریزا، به همایش فرستاده شده بود، به همین نگرانی‌ها و حسّاس بودن اوضاع جهان اشاره شده بود: ”مسئولیت مشترک ما برای تحقق چشم‌انداز متفاوتی از دنیا، این روزها بسیار سنگین‌تر شده است؛ روزهایی که تعصّب کور، خشنونت و واپسگرایی اجتماعی خود را به عنوان جایگزینی در برابر نیروهای شومِ بازار عرضه می‌کند… جنبش‌های اجتماعی باید از راه جلب توجه و حمایت محرومان و تنگدستان، این راه را قاطعانه سد کنند.“
در چهارده سالی که از برگزاری نخستین ”همایش اجتماعی جهان“ می‌گذرد، جهان ما دستخوش دگرگونی‌های زیادی شده است، امّا این همایش همچنان بستری است برای به چالش کشیدن جدّی سرمایه‌داری جهانی، و برای آنکه جنبش‌های اجتماعی جهان در تلاش خود به منظور ایجاد دنیایی بهتر، بتوانند نیروها و مبارزهٔ خود را در سراسر جهان با یکدیگر هماهنگ کنند.
در روزهایی که همایش برگزار می‌شد، اتفاق می‌افتاد که ۱۰۰ جلسهٔ تبادل نظر و کارگروه و سمینار با هم در جریان بود، که در آنها به مسائل و موضوع‌های گوناگونی پرداخته می‌شد، از تعاونی‌ها گرفته تا اقتصاد همبستگی، آب به عنوان یکی از حقوق بشر، و آزادی بیان در آفریقای شمالی. سازمان‌دهی کار نشست‌ها و کار مترجمان داوطلب خود کار بزرگی در برگزاری همایش بود. حضور نهادها و سازمان‌های مردمی و اجتماعی گوناگون از کشورهای جهان در تدارک و برگزاری هر یک از نشست‌ها بسیار جالب توجه بود. در این میان هم سندیکاهای کارگری و سازمان‌های دهقانی گوناگون با چندین میلیون عضو دیده می‌شدند و هم گروه‌های کوچکی که تعداد اعضای آنها انگشت‌شمار بود. دیدارهای حضوری و اطلاع‌رسانی متقابل و برقراری پیوندهای گسترده‌تر و مستمرّ میان این نهادها به منظور بهتر و مؤثرتر کردن کارزارهایشان یکی از دستاوردهای همیشگی گردهمایی‌هایی مثل ”همایش اجتماعی جهان“ است. به‌ویژه، نمایندگانی که از کشورهای در حال توسعه می‌آیند از این فرصت گران‌بها استفاده می‌کنند تا از برادران و خواهران خود در کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته طلب کمک می‌کنند تا با فشار آوردن به دولت‌هایشان در زمینه‌های مورد نظر، به آنها در پیشبُرد کارزارها و مبارزه‌های محلی‌شان یاری رسانند. فضای چنین همایش‌هایی همواره مملو از همیاری فعالان اجتماعی در سراسر جهان و مبارزه برای هدف‌های مشترک است.
یکی از عرصه‌های مورد توجه ویژه در همایش ۱۴م در تونس، موضوع محیط زیست بود، به‌ویژه آنکه کنفرانس بعدی سازمان ملل متحد دربارهٔ تغییرهای آب‌وهوایی و محیط زیست، هشت ماه دیگر، در آذر ماه ۹۴، در پاریس برگزار خواهد شد. آن کنفرانس، از دید فعالان جنبش‌های اجتماعی و مردمی، فرصت بزرگ دیگری است برای اینکه همهٔ جهانیان، به‌رغم لابی گستردهٔ شرکت‌های غول‌پیکر نفتی و غیره، بتوانند بر سر جلوگیری از آسیب‌رسانی بیشتر به محیط زیست و حفظ آن برای ساکنان کنونی و آتی کرهٔ زمین به توافق مؤثری برسند. از هم‌اکنون ائتلاف بزرگی از فعالان جنبش‌های اجتماعی و سندیکایی و محیطزیست در فرانسه شکل گرفته است که سرگرم تدارک چندین تظاهرات بزرگ در پاریس در دو هفته‌ای است که کنفرانس تغییرهای آب‌وهوایی سازمان ملل متحد در آنجا برگزار خواهد شد. به طور کلی، همهٔ فعالان در این مورد توافق دارند که فقط طلب کردن از رهبران جهان که در مورد محیطزیست تصمیم‌های درست و بجایی بگیرند، کافی نیست و باید بدیل‌های اقتصادِ مبتنی بر سوخت فسیلی را- که هم‌اکنون نیز در نقاط گوناگون جهان استفاده می‌شوند- به مردم جهان معرفی کرد، و تأکید کرد که روند کنونیِ اتکای گسترده به سوخت‌های فسیلی را نمی‌توان به همین صورت ادامه داد. مسئله فقط محدود به وضعیت درهم‌ریختهٔ آب و هوا نیست، بلکه مسائل دیگری مثل مهاجرت‌های ناخواسته بر اثر فاجعه‌های طبیعی، امنیت غذایی، و دسترسی به آب (آشامیدنی و کشاورزی و غیره) و موارد مشابه را نیز در بر می‌گیرد که بر زندگی میلیادرها انسان روی کرهٔ زمین تأثیر دارد. اقلیت کوچک سرمایه‌گذاران و ثروتمندان دنیا به این مسائل کمتری توجهی ندارند و در اساس خواهان ادامهٔ وضع موجودند. فقط از راه بسیج توده‌یی است که می‌توان وضع را تغییر داد و خواستِ مردم برای زندگی بهتر در محیطی بهتر را به کرسی نشاند.
بسیاری از کارگاه‌های آموزشی و سمینارها و نشست‌های کارگروه‌های همایش ۱۴م در تونس به طور خاص به مسائل آفریقا، و به‌ویژه مسائل آفریقای شمالی اختصاص داشت، که موضوع‌هایی مانند حقوق بشر، خشونت بنیادگرایان مذهبی افراطی، حقوق زنان و کودکان، مهاجرت‌های زیست‌محیطی و… را در بر می‌گرفت. از دیگر موضوع‌های مهمی که در نشست‌های متعدد همایش اخیر مورد بحث و تبادل نظر گرفت، موضوع ”قراردادهای تجارت آزاد“ مانند ”توافق چندجانبهٔ تجارتِ خدمات“ (TiSA) میان کشورهای اروپایی و آمریکا و آمریکای لاتین و آسیایی، یا پیمان ”مشارکت بازرگانی و سرمایه‌گذاری کشورهای دو سوی اطلس“ (TTIP) میان اتحادیهٔ و اروپا بود. گفتنی است که فقط در اروپا، یک میلیون و نیم نفر توماری را در مخالفت با پیمان ”مشارکت…“ امضا کرده‌اند. جالب است که دولت‌های طرف قرارداد- به نمایندگی از شرکت‌های فراملّی- مذاکره دربارهٔ این قراردادها را غالباً مخفیانه و بدون اطلاع‌رسانی به مردم انجام می‌دهند و اطلاعاتی که از این توافق‌ها در دست است، به طور عمده اطلاعاتِ درز کرده توسط افرادی بوده است که در متن یا حاشیهٔ این گفتگوها حضور داشته‌اند. ما در شماره‌های قبلی ”نامه مردم“ دربارهٔ پیامدهای زیانباری که چنین قراردادهایی برای زندگی اجتماعی-اقتصادی مردم عادی دارند نوشته‌ایم، که از آن جمله می‌توان به خصوصی‌سازی خدمات اجتماعی (از پُست و مخابرات و خدمات حمل‌ونقل شهری گرفته تا آموزش و آب آشامیدنی و بهداشت و درمان) و زیر پا گذاشتن قانون‌های ملّی کشورها به سود شرکت‌های بزرگ و به ضرر مردم اشاره کرد. پیامی که ”همایش اجتماعی جهان“ در تونس داشت، این بود که زمان آن فرا رسیده است که به پا خیزیم و با صدای بلند و قاطع بگوییم: ”جهان ما برای فروش نیست!“
راه‌پیمایی همبستگی با مردم فلسطین در روز ۸ فروردین، پایان‌بخش چهاردهمین ”همایش اجتماعی جهان“ در تونس بود.
به نقل از «نامه مردم» شماره ۹۷۰، ۱۷ فروردین ماه ۱۳۹۴
