حضور پیروزمندانهٔ کوبا در نشست سران کشورهای قارهٔ آمریکا
هفتمین نشست سران قارهٔ آمریکا با شعار محوری ”شکوفایی و رفاه همراه با برابری: چالشِ همکاری در قارهٔ آمریکا“و برای نخستین بار با حضور سران همهٔ ۳۵ کشور این قاره، و شخصیت‌هایی چون بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل متحد، در روزهای جمعه ۲۱ و شنبه ۲۲ فروردین ماه ۱۳۹۴ در شهر پاناما (پایتخت پاناما) برگزار شد.
نشست سران قارهٔ آمریکا (شامل آمریکای شمالی و مرکزی و جنوبی و کشورهای حوزهٔ دریای کاراییب) که توسط ”سازمان کشورهای آمریکایی“سازمان‌دهی و هر سه سال یک‌بار برگزار می‌شود، برای نخستین بار در آذرماه ۱۳۷۳ در زمان ریاست‌جمهوری بیل کلینتون در شهر میامی در ایالت فلوریدای آمریکا برگزار شد. موضوع‌های مورد بحث در نشست امسال عرصه‌های گوناگونی همچون آموزش، بهداشت و درمان، انرژی، محیط‌زیست، مهاجرت، امنیت، مشارکت‌های مردمی، و دولتمداری دموکراتیک را در بر داشت. مانند بسیاری از نشست‌ها و همایش‌های مشابه که هر سال در سراسر دنیا برگزار می‌شود، هدف شرکت‌کنندگان در این نشست همکاری در بالاترین سطح به منظور تدوین سیاست‌های راهبردی و همیاری در حل‌وفصل چالش‌های پیش روی است. اینکه این هدف تا چه حد تحقق یابد، به عوامل بسیاری از جمله نقش و وزن سیاسی-اقتصادی کشورهای این قاره بستگی دارد، ولی چنین همایش‌هایی بالقوه و در مجموع می‌توانند بستر مناسبی برای یافتن راه‌های مناسب برای رونق و شکوفایی کشورها و بهبودی زندگی ملّت‌ها باشند.
مانند هر همایش دیگری، نشست‌های سران کشورهای قارهٔ آمریکا نیز همیشه با دشواری‌ها و سنگ‌اندازی‌های سیاسی مواجه بوده است. برای نمونه، به علّت مخالفت دولت‌های پیاپی آمریکا از همان نشست اوّل، کوبا در همهٔ شش نشست قبلی از حضور در این همایش محروم بوده است. دولت محافظه‌کار و راستگرای کنونی کانادا نیز از مخالفان سرسخت دعوت از کوبا برای شرکت در این نشست‌ها بوده است. امسال نخستین بار بود که هیئت نمایندگی کوبا به ریاست رائول کاسترو، صدر شورای وزیران کوبا (رئیس دولت کوبا)، که بالاترین مقام دولتی کوباست، در نشست سران قارهٔ آمریکا شرکت کرد، که این خود نقطهٔ چرخش تاریخی نمادین و مهمی در روابط سیاسی این قاره و گویای وزن و اعتبار دولت‌های چپگرا و مردمی و شکست سیاست‌های راستگرایانه و قلدرمنشانهٔ قدرت‌های امپریالیستی این قاره بود. بسیاری از سران کشورهای قارهٔ آمریکا در سال‌های گذشته نیز بارها خواستار حضور کوبا در این نشست‌ها شده بودند و حتّیٰ تهدید به تحریم نشست هم کرده بودند. حضور شایستهٔ کوبا در نشست هفتم سران کشورهای قارهٔ آمریکا، علاوه بر فشار دیگر کشورهای این قاره برای شرکت این کشور صلح‌دوست در این نشست‌ها، حاصل آغاز روند عادی‌سازی روابط دیپلماتیک میان دولت‌های کوبا و آمریکا نیز بود که در آذرماه سال گذشته توسط سران دو کشور، رائول کاسترو و باراک اوباما، اعلام شد و پیروزی مهمی برای کوبای سوسیالیستی بود. رائول کاسترو در سخنرانی خود در روز شنبه ۲۲ فروردین، از کشورهای آمریکای لاتین و کاراییب برای همبستگی با کوبا و فراهم آوردن امکان شرکت برابر کوبا در هفتمین نشست سران کشورهای نیمکرهٔ غربی، و نیز از رئیس‌جمهور پاناما- کشور میزبان- برای دعوت از کوبا به شرکت در این نشست تشکر کرد.
پیش از آغاز هفتمین نشست سران قارهٔ آمریکا، وزیران امور خارجهٔ کوبا و آمریکا (برونو رودریگز پاریلا و جان کِری) برای نخستین بار پس از پنجاه و پنج سال با یکدیگر به طور رسمی دیدار و گفتگو کردند. این دیدارها در ادامهٔ تلاش‌هایی است که توسط دولت‌های دو کشور برای عادی‌سازی روابط میان آنها صورت می‌گیرد. امّا مسئلهٔ تحریم‌ها و محاصرهٔ اقتصادی کوبا توسط آمریکا و نیز گنجاندن کوبا در فهرست کشورهای حامی تروریسم در وزارت امور خارجهٔ آمریکا، از موضوع‌های گرهی در عادی‌سازی روابط میان دو کشور است. چندی پیش از نشست سران قارهٔ آمریکا، وزارت امور خارجهٔ آمریکا توصیه کرد که کوبا از فهرست پیش‌گفته حذف شود.
مراسم بازگشایی روز جمعه برگزار شد که در آن دبیرکل شیلیایی سازمان کشورهای آمریکایی و بان کی‌مون دبیرکل سازمان ملل متحد سخنرانی کردند و پیام پاپ فرانسیس، رهبر کلیسای کاتولیک خوانده شد. خوان کارلوس وارِلا، رئیس‌جمهور کشور میزبان نیز در سخنان کوتاهی به شرکت‌کنندگان در این نشست خوشامد گفت. بان کی‌مون در سخنان خود در این مراسم به باراک اوباما و رائول کاسترو تبریک گفت که برای برقراری مجدد روابط میان دولت گام‌هایی برداشته‌اند. او همچنین از کوبا به خاطر میزبانی مذاکرات صلح کلمبیا میان دولت این کشور و نیروهای مسلّح انقلابی کوبا (فارک) ستایش کرد و افزود: ”این منطقه دارد شهرت خود به عنوان منطقهٔ صلح را مجدداً به دست می‌آورد.“بان کی‌مون همچنین به این امر اشاره کرد که زدودن نابرابری و فقر در قارهٔ آمریکا برای به وجود آوردن تغییرهایی برای زندگی بهتر، امری بنیادی است. بان کی‌مون در دیداری که در حاشیهٔ نشست با رائول کاسترو داشت، بر آمادگی سازمان ملل متحد برای همکاری با کوبا و آمریکا در پیشبُرد عادی‌سازی روابط میان دو کشور تأکید کرد.
سخنرانی رائول کاسترو
سخنرانی یک‌ساعتهٔ رائول کاسترو در دوّمین روز نشست از رخدادهای مورد توجه این نشست بود. او از برگزارکنندگان تشکر کرد که با توجه به ”غیبت چندین ساله“ کوبا به او فرصتی طولانی‌تر از ۸ دقیقهٔ معمول برای سخنرانی داده‌اند. او در سخنانش بر حق طبیعی مردم برای زندگی آزادانه در صلح، مبتنی بر نیازهای هر ملّت، و یافتن مسیری برای توسعه و همکاری آینده بر پایهٔ همبستگی و ارادهٔ مشترک برای حفظ استقلال و خودمختاری و هویت هر ملّت تأکید کرد. صدر شورای وزیران کوبا به تشریح زمینه‌های تاریخی تسلّط ایالات متحد آمریکا بر کوبا پرداخت و گفت: ”۱۱۷ سال پیش… زمانی که جنگ [با اسپانیا برای استقلال] با رودی از خون کوبایی‌ها به پیروزی رسیده بود، رئیس‌جمهور وقت آمریکا از کنگرهٔ آن کشور اجازهٔ خواست که در کوبا دخالت نظامی کند. کنگره هم فریبکارانه یک ”قطعنامهٔ مشترک“ تصویب کرد که استقلال جزیره [کوبا] را به طور قانونی به رسمیت شناخت. به عنوان متحد آمدند و کشور ما را اشغال کردند… سپس ”متمم پلات“ را به قانون اساسی کوبا تحمیل کردند که استقلال این کشور را از آن گرفت و به همسایهٔ پرقدرت شمالی اجازهٔ دخالت در امور داخلی کوبا داد که منجر به استقرار پایگاه دریایی گوانتانامو شد، که هنوز هم بخشی از کشور ما را غصب کرده است.“ گفتنی است که آمریکا نه‌فقط هنوز پایگاه دریایی گوانتانامو را به‌رغم مخالفت دولت کوبا در اشغال خود دارد، بلکه پس از اشغال افغانستان توسط نیروهای آمریکایی، زندان مخوفی نیز در این پایگاه به راه انداخت که به‌رغم درخواست‌های مکرر کوبا و جامعهٔ جهانی و خود آمریکایی‌ها، هنوز آن را تعطیل نکرده است. رائول کاسترو سپس به تحریم‌های شدید اقتصادی آمریکا بر کوبا از همان سال اوّل انقلاب در ۵۵ سال پیش اشاره کرد و گفت که مردم کوبا طی این سال‌ها سختی زیادی کشیده‌اند. ۷۷ درصد از جمعیت کوبا طی همین ۵۵ سال به دنیا آمده‌اند، ”ولی اعتقاد و ایمان میهن‌دوستانهٔ ما بر این سختی‌ها غلبه کرد. تجاوزگری باعث افزایش مقاومت و شتاب گرفتن روند انقلابی شد. و اکنون ما با سربلندی و بدون اینکه به شأن و منزلت خود لطمه‌ای زده باشیم، اینجا هستیم.“ او در ادامه به ترور پرزیدنت کندی اشاره کرد که در زمانی اتفاق افتاد که کوبا اعلام دولت سوسیالیستی کرده بود، مردم در نبرد ”خلیج خوک‌ها“ پیروزمندانه از میهن خود دفاع کرده بودند، و فیدل کاسترو پیامی از کندی دریافت کرده بود که خواستار گفتگو شده بود. رائول کاسترو در ادامهٔ صحبت‌هایش گفت که آمادگی و تمایل کوبا را برای گفتگوهای احترام‌آمیز و همزیستی متمدنانه میان دو کشور، به‌رغم اختلاف‌های گاه بنیادی و جدّی، به پرزیدنت اوباما اعلام کرده است و در این نشست نیز بر آن تأکید می‌کند. امّا در کنار اینها، او بر این امر تأکید کرد که عادی‌سازی روابط به‌جای خود، ولی تحریم‌ها باید لغو شود. گفتنی است که تحریم‌هایی که بیش از نیم قرن است توسط آمریکا و متحدانش بر کوبا تحمیل شده است، موجب خسارت‌ها و کمبودهای زیادی در زندگی مردم این کشور شده است و مانع اصلی توسعهٔ کوبا بوده است. با وجود اینها، رائول کاسترو تأکید کرد که کوبا به تکمیل الگوی سوسیالیستی خود و توسعهٔ اقتصادی خود ادامه می‌دهد. او اظهار نظر اخیر پرزیدنت اوباما مبنی بر اقدام برای خارج کردن کوبا از فهرست کشورهای حامی تروریسم را (که شامل ایران، سوریه و سودان نیز می‌شود) گام مثبتی در عادی‌سازی روابط خواند و اشاره کرد که کوبا اساساً هرگز نمی‌بایست در این فهرست گنجانده می‌شد. گفتنی است که کوبا ۳۳ سال است که در فهرست وزارت امور خارجهٔ آمریکا به عنوان کشور حامی تروریسم قلمداد می‌شده است. این وضعیت، دشواری‌های جدّی و پیچیده‌ای برای معاملات مالی کوبا با کشورهای دیگر ایجاد کرده است. دولت کوبا خارج کردن نام این کشور را از این فهرست، مانع عمده‌ای در راه عادی‌سازی روابط خوانده بود. دو روز پس از پایان نشست هفتم سران قارهٔ آمریکا، یعنی روز سه‌شنبه ۲۵ فروردین، سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد که پرزیدنت اوباما توصیهٔ جان کِری، وزیر امور خارجهٔ آمریکا، در مورد خارج کردن کوبا از فهرست کشورهای حامی تروریسم را پذیرفته است که نقطهٔ عطف مهمی در روابط میان این دو کشور خواهد بود. این تصمیم نیاز به تصویب کنگرهٔ آمریکا ندارد، ولی کنگره اگر بخواهد اعتراض کند، ۴۵ روز برای این کار فرصت دارد.
از دیگر موضوع‌هایی که رائول کاسترو در ادامهٔ صحبت‌هایش در نشست سران قارهٔ آمریکا به آن اشاره کرد، تسلّط قدرت‌های بزرگ بر امور مالی جهان، نظام مالی سرمایه‌داری مبتنی بر کنفرانس ”برتون وودز“ در نیمهٔ قرن بیستم میلادی و حذف یک‌طرفهٔ پشتوانهٔ طلا از دلار آمریکا بود. او گفت: ”ما به یک نظام مالی شفاف و منصفانه نیاز داریم… پذیرفتنی نیست که چند سوداگر بزرگ، به طور عمده آمریکایی، برای بقیهٔ دنیا تصمیم بگیرند که چه بخوانند، ببینند یا بشنوند… اینترنت باید یک نظام مدیریت بین‌المللی، دموکراتیک و مشارکتی داشته باشد، به‌خصوص در زمینهٔ تولید محتوا.“ صدر شورای دولتی کوبا سپس از رهبران کشورهای منطقه خواست که به حمایت خود از مبارزه برای پایان دادن به محاصرهٔ اقتصادی کوبا- که همچنان دست‌نخورده مانده است و مانعی اساسی در راه توسعهٔ اقتصادی کوباست- ادامه دهند. او در ادامه بر همبستگی کامل کوبا با ونزوئلا، کشوری که برای تعیین مسیر حرکت خودش تلاش می‌کند و مثل کوبا در معرض تحریم‌های یک‌جانبهٔ ناعادلانهٔ آمریکا قرار دارد، تأکید کرد. رائول کاسترو ضمن تأکید بر اینکه به ”حق مسلّم هر کشور در انتخاب نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی‌اش، به عنوان شرط لازم برای تضمین همزیستی مسالمت‌آمیز میان ملّت‌ها“ باید احترام گذاشته شود، سخنان خود را این‌گونه به پایان برد: ”به همّت فیدل و مردم قهرمان کوبا، ما به این نشست سران آمده‌ایم تا آرمان‌های خوزه مارتی [قهرمان ملّی و استقلال کوبا] را با آزادی‌ای که با دستان خود به دست آورده‌ایم، دنبال کنیم و تحقق بخشیم… با افتخار به قارهٔ آمریکایمان، به آن خدمت می‌کنیم و آن را بزرگ می‌داریم.“
باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، نیز از سخنرانان دوّمین روز نشست بود. او در بخشی از صحبت‌هایش گفت: ”من خودم دانشجوی تاریخ هستم و درواقع با خیلی از رخدادهایی که سخنرانان به آنها اشاره کردند آشنا هستم. من خودم اوّلین نفری هستم که اذعان می‌کنم که نحوهٔ برخورد آمریکا نسبت به حقوق بشر همیشه یک‌جور و عاری از تناقض نبوده است… من به‌خوبی متوجه هستم که در تاریخ ما فصل‌های تاریکی وجود دارد که ما در آنها اصول و آرمان‌هایی را که کشور ما بر اساس آنها پایه‌گذاری شده است، رعایت نکرده‌ایم.“ اوباما در کنفرانس خبری پس از نشست نیز اشاره کرد که ”جنگ سرد تمام شده است… و در مورد کوبا، ما دیگر دنبال تغییر رژیم نیستیم.“ همهٔ دیگر سخنرانان این نشست از آغاز گفتگوهای دوستانه میان کوبا و آمریکا و تلاش برای عادی‌سازی روابط میان دو کشور استقبال کردند.
دیداری تاریخی
همچنین، در روز شنبه ۲۲ فروردین، بلندپایه‌ترین مقام‌های دولتی دو کشور کوبا و آمریکا، یعنی رائول کاسترو و باراک اوباما، پس از ایراد سخنرانی‌هایشان و گرفتن عکس دسته‌جمعی معمول در چنین نشست‌هایی، در حضور هیئتی از همراهان‌شان به طور رسمی با یکدیگر دیدار و به مدت یک ساعت گفتگو کردند، که از خبرسازترین رخدادهای هفتمین نشست سران کشورهای قارهٔ آمریکا بود. این نخستین بار پس از ۵۷ سال بود که سران دو کشور با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند. آخرین بار، آیزنهاور و باتیستا، رئیس‌جمهورهای وقت آمریکا و کوبای پیش از انقلاب، در سال ۱۹۵۸م با یکدیگر دیدار کرده بودند. رائول کاسترو دربارهٔ دیدار خود با پرزیدنت اوباما گفت که نباید دچار توّهم شد؛ دو کشور ما تاریخ پیچیده‌ای دارند و ما اختلاف‌های زیادی با یکدیگر داریم، امّا ما آماده‌ایم چنین دیدارهایی برگزار شود تا بتوانیم روابط دیپلماتیک عادی با یکدیگر برقرار کنیم، سفارت‌خانه‌ها را باز کنیم و رفت‌وآمد مردم به کوبا و آمریکا را تسهیل کنیم. باراک اوباما نیز با اشاره به تاریخچهٔ پیچیدهٔ میان آمریکا و کوبا گفت که زمان آن فرا رسیده است که وضعیت تازه‌ای را امتحان کنیم و افزود: ”ما همچنان اختلاف‌های عمیق و اساسی با یکدیگر خواهیم داشت… ما می‌توانیم به جلو گام برداریم و رابطهٔ نوینی میان دو کشورمان ایجاد کنیم.“
همبستگی با ونزوئلا
یکی دیگر از موضوع‌های بحث‌برانگیز در این نشست، موضع دولت آمریکا و ”حکم حکومتی“ باراک اوباما در اسفندماه گذشته نسبت به دولت ونزوئلا بود که این کشور را ”تهدید“ی برای منافع ملّی آمریکا خوانده بود و تحریم‌های تازه‌ای را بر آن کشور تحمیل کرده بود. شمار زیادی از نمایندگان کشورهای شرکت‌کننده در سخنرانی‌های خود خواهان آن شدند که دولت آمریکا رسماً این موضع را تغییر دهد و آن حکم را لغو کند. از جمله، اوو مورالِس در سخنان خود ضمن اشاره به تاریخ تلخ و تاریک تسلّط آمریکا بر این قاره گفت: ”ایالات متحد آمریکا، آمریکای لاتین را ربوده است و ما دیگر چنین وضعی را نمی‌خواهیم. ما دیگر نمی‌خواهیم شاهد حکم ریاست‌جمهوری آمریکا باشیم که ما را تهدیدی برای کشورشان می‌خواند؛ ما دیگر نمی‌خواهیم که در کشور ما جاسوسی کنند… ما می‌خواهیم در صلح زندگی کنیم.“ نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا نیز در صحبت‌هایش در نشست سران گفت: ”پرزیدنت اوباما، من به شما احترام می‌گذارم، ولی به شما اعتماد نمی‌کنم.“ در جریان هفتمین نشست سران قارهٔ آمریکا، باراک اوباما و نیکولاس مادورو نیز دیدار و گفتگویی دوجانبه داشتند که در آن دربارهٔ تحریم‌های اخیر آمریکا علیه ونزوئلا نیز صحبت‌هایی شد. رئیس‌جمهور ونزوئلا پس از این دیدار دوجانبه گفت: ”گفتگوهای جدّی و روراستی داشتیم. ما حقیقت را گفتیم و باید بگویم که صحبت‌هایمان احترام‌آمیز بود.“
باراک اوباما مدتی پس از انتشار حکمی که علیه ونزوئلا داده بود، در مصاحبه‌یی گفته بود: ”ما گمان نداریم که ونزوئلا تهدیدی برای ایالات متحد آمریکاست؛ آمریکا نیز ونزوئلا را تهدید نمی‌کند“ ولی همچنان بر ادامهٔ تحریم‌ها تأکید کرد. دولت آمریکا هنوز رسماً موضع خود را تغییر نداده است. رائول کاسترو نیز در سخنرانی خود در نخستین حضور کشورش در نشست سران کشورهای قارهٔ آمریکا، تأکید کرد که ونزوئلا تهدیدی برای امنیت ملّی ابرقدرتی مثل آمریکا نیست و نمی‌تواند باشد، و صحبت اخیر اخیر رئیس‌جمهور آمریکا در تأیید این امر را گام مثبتی دانست.
گفتنی است که به علّت مخالفت نمایندگان آمریکا و کانادا با برخی از بندهای پیشنهادی برای بیانیهٔ پایانی نشست سران، از جمله دربارهٔ تقویت حقوق جمعی و تأکید بر تعهدهای دولت‌های قاره، این نشست نتوانست یک بیانیهٔ پایانی منتشر کند.
به نقل از «نامه مردم» شماره ۹۷۱، ۳۱ فروردین ماه ۱۳۹۴
