تراژدیِ یمن
بمبارانِ یمن- یکی از فقیرترین کشورهای جهان- از سوی عربستان سعودی، با پشتیبانیِ ایالات‌متحده و جنگ‌افزارهایش، تأسیسات زیربنایی این کشور را به خاک‌و‌خُل مبدل کرد. بر اساس گزارش سازمان‌های بین‌المللی، آسیب‌های ناشی از بمباران چهارماههٔ این کشور بیش از آسیب‌هایی است که چهار سال جنگ شدید داخلی در سوریه وارد آورده است. سازمان ملل اعلام کرده است که، از آغاز بمباران شدید هوایی و حمله‌های زمینی عربستان و متحدانش در منطقه، بیش از ۴۰۰ کودک در یمن کشته شده‌اند.
این سازمان شمار کشته‌شدگان را دو هزار نفر برآورد کرده است، ولی ناظران کارشناسِ منطقه شمار کشته‌شدگان را خیلی بیش از این برآورد می‌کنند. بیش از ۱/۳ میلیون نفر به ترک محل زندگی‌شان مجبور شده‌اند. یونیسف (صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل) ضمن هشدارهایی در رابطه با وضعیت یمن، می‌گوید: ”هیچ نشانی از پایانِ زدوخوردها در یمن دیده نمی‌شود.“ این سازمان در شهریورماه اعلام کرد که، میلیون‌ها تن از مردم یمن در معرض گرسنگی شدید قرار گرفته‌اند و ”خدمات ابتدایی‌ای که کودکان به آن وابسته‌اند از بین رفته است.“
مصیبتِ انسانی
حمله‌های شدید عربستان سعودی با جنگ‌افزارهای آمریکایی بر بندرها متمرکز است. نود درصد مواد غذایی مردم یمن از راه صادرات تأمین می‌شوند، و با نابودی یا محاصرهٔ این بندرها از سوی عربستان و متحدانش، حتی کمک‌های انسانی سازمان ملل نیز نتوانسته‌اند به مقصد برسند. ”برنامهٔ جهانی غذا“(WFP)، وابسته به سازمان ملل متحد، در شهریورماه اعلام کرد که، ”ناامنیِ غذایی“ [قحطی] نزدیک به ۱۳ میلیون یمنی را تهدید می‌کند. به‌گفتهٔ این سازمان، از هر پنج یمنی، یک نفر با تهدید گرسنگی جدی روبه‌رو است. خانم اِرثارین کازین، مدیرکل“برنامهٔ جهانی غذا“، پس از دیدار از ویرانی‌های کشور یمن، گفت:“در حقیقت یمن پیش از جنگ در صدر کشورهایی قرار داشت که نرخ بدغذایی‌شان [سوءِ تغذیه‌شان] بالا بود. اکنون به‌سبب دسترسی نداشتن مردم یمن به کارکنان ما برای رساندن امداد موردنیاز، افزایش شدید این بدغذایی را شاهدیم.“ اولد شیخ احمد، نمایندهٔ سازمان ملل در یمن، در مردادماه، هشدارهایی داد مبنی بر اینکه، یمن ”تنها یک گام با قحطی فاصله دارد.“ گزارش اخیر یونیسف می‌گوید که، ۱۰ میلیون کودک یمنی، که نیمی از جمعیت کشور را در بر می‌گیرد، به امدادرسانیِ انسانی نیازمندند. این گزارش همچنین اعلام می‌کند که، نیم میلیون تن از زنان یمن در منطقه‌های بمباران‌شده، به‌سبب نداشتن دسترسی به بیمارستان‌ها و حتی درمانگاه‌های ابتدایی، با تهدید بیشتری روبه‌رویند. پیتر مائورر، رییس کمیتهٔ بین‌المللی صلیب سرخ، پس از سفری به یمن در شهریورماه، اعلام کرد:“شرایط زندگی انسانی فاصله چندانی با یک فاجعه ندارد.“
باوجوداینکه بدتر شدن این مصیبت اندوه‌آور انسانی در دیدرس همگان قرار دارد، ”جامعهٔ جهانی“، به‌طورعمده، تصمیم گرفته است در برابر آن خاموشی گزیند. ائتلاف نظامی- با پشتیبانی دولت اوباما- از ورودِ کشتی‌های ایرانی حامل امدادرسانی مانع می‌شود. ادعاهای بی‌پایه‌ای در رابطه با حمایت نظامی ایران از حوثی‌های یمن می‌شود. نمایندگان سیاسی ایالات‌متحده تصدیق می‌کنند که با تلاش ایران بود که حوثی‌ها از تسخیر پایتخت [صنعا] صرف‌نظر کردند. برنادت میهن، سخنگوی شورای امنیت ایالات‌متحده، گفت:“برداشتِ ما این است که ایران کنترلی بر عملکرد حوثی‌ها ندارد.“ اولویت سیاسی و سیاست‌مداری ایران در جهت برداشتن تحریم‌های آمریکا بوده است. درگیر شدن در یک جنگ بی‌پایان منطقه‌ای دیگر اولویت ایران نیست. در حقیقت عربستان سعودی حمله به یمن را زمانی آغاز کرد که مشخص شد توافق هسته‌ای تهران و واشنگتن در راه است.
جنایاتِ جنگی
باوجود هشدارهای سازمان‌های بین‌المللی، عربستان سعودی کماکان به بمباران بی‌امانش بر ضد یمن، به‌ویژه بمباران بندرها، ادامه می‌دهد. آخرین بندری که قرار بود به آن حمله شود، بندر حُدیده بود. این بندر برای رساندن کمک‌های انسانی مورداستفاده قرار می‌گرفت. مقام‌های آمریکایی اعتراف کرده‌اند که متحدان عربستان سعودی از بمب‌های خوشه‌ای- که به‌کارگیریِ آن از سوی صلیب سرخ جهانی و سازمان ملل متحد منع شده است- برضد شهروندان بینوای یمن استفاده کرده‌اند. بمب‌های خوشه‌ای، همراه با جنگ‌افزارهای پیشرفتهٔ نظامی‌ای دیگر، به ارزش ۶۰ میلیارد دلار، در دوران ریاست جمهوری اوباما به عربستان سعودی و امارات متحدهٔ عربی فروخته شده‌اند. در جریان بمبارانِ یمن در این چهار ماه، ایالات‌متحده ”اطلاعات پرارزشی را برای حمله‌های هوایی“ دراختیار متحدانش گذاشته است. پنتاگون، در ماه‌های اخیر، عدهٔ مشاورانی را که اطلاعات نظامی دراختیار عربستان سعودی و متحدانش قرار می‌دهند، دو برابر کرده است. همچنین، نیروی هوایی ایالات‌متحده برای هواپیماهای جنگی عربستان تسهیلات سوخت‌گیری در هوا را فراهم کرده است، و نیروی دریایی آمریکا هم در عملیات محاصرهٔ دریایی این کشور فقیر و جنگ‌زده، به عربستان یاری می‌رساند. محاصرهٔ نظامی یمن به‌اصطلاح برای جلوگیری از ارسال جنگ‌افزار به نیروهای جبههٔ مقاومت به‌رهبریِ حوثی‌ها انجام می‌گیرد. ولی چنانکه سازمان‌های بین‌المللی تأکید کرده‌اند، این اقدام‌ها از ورودِ کالاهای اساسی‌ای که به‌شدت موردنیاز مردم گرسنه و به‌ستوه‌آمدهٔ یمن است، جلوگیری می‌کنند. فراهم کردنِ ”اطلاعات پرارزش برای حمله‌های هوایی“ از سوی ایالات‌متحده، در کاستن از شمارِ حمله‌های نظامی به منطقه‌های مسکونی یمن اثری نداشته‌اند. ایالات‌متحده تا کنون تنها دست اسراییل را در یورش نظامی به کشورهای همسایه آزاد گذاشته بود، اما اینک عربستان سعودی و دیگر متحدان نزدیک نظامی آمریکا نیز این حق ویژه را دریافت کرده‌اند.
سازمان عفو بین‌الملل از سازمان ملل خواسته است تا هیئت تحقیقی جهت رسیدگی به ”تبه‌کاری‌های جنگی“ای که از سوی عربستان انجام می‌شود، به منطقه بفرستد. عفو بین‌الملل ۸ حمله هوایی را موردبررسی قرار داده است که به کشته شدن ۱۴۱ غیرنظامی ازجمله کودکان انجامیده‌اند. عفو بین‌الملل در گزارشش آورده است که عربستان با هدایت عملیات بمباران هوایی ”راه باریک خونینی از کشته‌های شهروندان یمن کشیده است.“ سازمان عفو بین‌المللی گفته است که چنین اعمالی می‌توانند در ردهٔ ”تبه‌کاری جنگی“ طبقه‌بندی شوند و- چنانکه بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهند- حمله‌های هوایی به‌رهبری عربستان، منطقه‌های غیرنظامی‌ای را که اثری از حضور نظامی در آن‌ها دیده نمی‌شود هدف‌گیری کرده‌اند. ائتلاف کشورهای عربی- به‌رهبری عربستان سعودی- از جنگجویان شبه‌نظامی قبیله‌ای، جدایی‌طلبان جنوب کشور، و بخش‌هایی از نظامیان پشتیبان عبدربه منصورهادی، رییس‌جمهور از میهن رانده‌شده، حمایت می‌کند. این نیروها، که از سوی سربازان سعودی و دیگر کشورهای حاشیهٔ خلیج [فارس] پشتیبانی می‌شوند، با نیروهای یمنی، به‌رهبریِ حوثی‌ها، جنبشی سیاسی دربرگیرندهٔ فرقه زیدی و هواداران علی عبداله صالح- رییس‌جمهور پیشین- در ستیزند. زیدی‌ها شیعه‌مذهبند و بخش عمده‌ای از جمعیت یمن را دربر می‌گیرند.
عربستان زمانی دست به حمله نظامی زد که مهم‌ترین حزب‌های سیاسی یمن در آستانهٔ امضای قرارداد صلحی بودند که با میانجی‌گری سازمان ملل پذیرفته شده بود. جنگجویان حوثی در آن هنگام بیشترین مناطق یمن و شهرهای عمده ازجمله شهر بندری عدن، در جنوب، را در اختیار داشتند. جمال بن‌عمر، نمایندهٔ دبیرکل سازمان ملل در یمن در آن زمان گفت که، حوثی‌ها یرای عقب نشاندنِ نیروهایشان از صنعا و تقسیمِ قدرت با تمامی نیروهای دیگر آمادگی دارند. سازمان ملل آماده بود تا ”نیروی واحد ملی“ را، متشکل از نیروهای هر دو طرفِ درگیر جنگ، در پایتخت مستقر کند. پیش از آن که این توافق اجرایی شود، عربستان بمبارانِ یمن را آغاز کرد و جنگ را به‌راه انداخت. سعودیها از شرکت در گفتگوهای صلح سازمان ملل، در تابستان گذشته در ژنو، خودداری کرده بودند. سعودیها همچنین برخلاف اطمینانی که از پیش داده بودند از پایبندی به دو بار آتش‌بس انسان دوستانه سازمان ملل سر باز زدند. به‌نظر می‌رسد که عربستان سعودی قصد دارد صنعا، پایتخت یمن، را تسخیر کند و آنگاه برای توقف خون‌ریزی‌ای که به‌راه انداخته است، فراخوان بدهد. عربستان سعودی و امارات متحدهٔ عربی، پس از ماه‌ها بمباران شدید، به گسیلِ سرباز و زره‌پوش به شهر عدن، دومین شهر بزرگ یمن، اقدام کردند. این اقدام باعث شد که سعودیها و اماراتی‌ها، ازنظر نظامی بر حوثی‌ها و متحدان برتری یابند. درحال‌حاضر حوثی‌ها و متحدان‌شان از عدن و چند شهر دیگر در جنوب رانده شده‌اند. ولی از آغاز شهریورماه، این ائتلاف به حمله‌هایی در جنوب دست زده است که نشان می‌دهد آن‌ها را نمی‌توان نیرویی شکست‌خورده به‌شمار آورد.
همزمان، عربستان سعودی و متحدانش، در بازگرداندنِ آرامش به یمن با دشواری روبه‌رویند. در هفته نخست شهریورماه، دولت اسلامی (داعش)، با حمله به یک دیده‌بان نظامی متعلق به سربازان موردحمایت عربستان، حضور خود را در شهر عدن اعلام کرد. هر دو طرفِ درگیری‌های یمن، ازنظر داعش دشمن و مرتد خوانده شده‌اند. گزارش‌هایی نیز از این حکایت می‌کنند که، گروه‌های ناهمسان- که پیش‌تر در منطقهٔ جنوب یمن با عربستان همکاری می‌کردند- اکنون در کشمکش با یکدیگر قرار گرفته‌اند. این گروه‌های درمانده و پراکنده، از جدایی‌طلبان جنوب گرفته تا گروه وابسته به اخوان‌المسلمین- یعنی ”الاصلاح“- را دربر می‌گیرد. در یمن، عربستان دست در دست اخوان‌المسلمین دارد. ولی در مصر، از اقدام‌های قانونی شدید ٔدولت علیه اخوان‌المسلمین، تمام‌وکمال جانب‌داری می‌کند.
از سوی دیگر، القاعدهٔ شبه‌جزیرهٔ عربستان، ترجیح می‌دهد که با نیروهای مؤتلف به‌رهبریِ حوثی‌ها- با پشتیبانی ضمنی عربستان- بجنگد. هدف اصلی حوثی‌ها در این درگیری‌ها که چهار ماه پیش آغاز شد، ناتوان کردنِ القاعده در یمن بود که پایگاه نیرومندی در این کشور دارد. بمب‌گذاران القاعده، در ماه‌های پایانی سال گذشته، صدها یمنی را در صنعا کشتند. از همان زمان که عربستان جنگ تحمیلی را علیه یمن آغاز کرد، القاعده سه شهر دیگر را به تصرف خود درآورده است. القاعده‌ای‌ها چندین ماه است که کنترل شهر بندری ”موخا“ را دراختیار دارند. به‌گفتهٔ یکی از کارشناسان منطقه به نام کاترین زیمرمن- عضو هیئت پژوهش ”مؤسسه امریکن انترپرایز“۱ در واشنگتن- کشاکش نظامی در یمن به‌سود برتری یافتن القاعده در آنجا منجر شده است. او در مصاحبه با بنگاه خبری بلومبرگ، گفت:“القاعده اکنون از توانایی بالاتری در منطقه برخوردار است. نیروهای ائتلاف، به‌ویژه عربستان سعودی، برای شکست دادنِ حوثی‌ها حاضرند به خطر قدرت‌گیریِ القاعده تن بدهند.“
——————————
۱. یکی از مؤسسه‌های پرنفوذ در زمینهٔ سیاستگذاری در آمریکا، که با سیاست‌مداران مرتبط با حزب جمهوری خواه و نومحافظه کار ارتباط گسترده‌ای دارد.
به نقل از «نامه مردم»، شماره ۹۸۷، ۹ آذرماه ۱۳۹۴
