مشارکت مستقیم مردم کوبا در تعیین الگوی اقتصادی-اجتماعی آیندهٔ کشور
بنا بر تصمیم حزب کمونیست و دولت کوبا، نمایندگان مردم کوبا و اعضای گروه‌های جامعهٔ مدنی کوبا، در تلاشی جمعی، در روند بحث و گفتگو و رایزنی دربارهٔ پیشنهادهای اقتصادی عمدهٔ مطرح و تصویب شده در کنگرهٔ هفتم حزب کمونیست کوبا که در ماه فروردین گذشته برگزار شد، شرکت خواهند کرد. در این روند، که در حدود چهار ماه طول خواهد کشید، جنبه‌های گوناگون دو سند اصلی تصویب شده در کنگرهٔ اخیر حزب کمونیست برادر بررسی و ارزیابی خواهد شد.
هدف از پیشنهادهای مطرح شده در این دو سند حزبی، روشن و شفاف کردن، و بررسی و ارزیابی ویژگی‌های عمده و اساسی الگوی اقتصادی-اجتماعی آیندهٔ کشور، و “غنی‌تر و کامل کردن “سندهای تصویب شده در کنگرهٔ حزب کمونیست است. این دو سند موضوع‌ها و شیوه‌هایی پیچیده و گستره‌ای پهناور را در بر میگیرند که روند حرکت انقلابی در کوبا و جامعهٔ آیندهٔ این کشور در حرکت به سوی ساختن سوسیالیسمی شکوفا و پایدار را ترسیم می‌کنند. عرصهٔ بحث و گفتگوهای عمومی در سرتاسر کشور، بررسی و ارزیابی اصلاحات ساختاری اقتصادی مانند امکان فعالیت دادن به بخش خصوصی، بهبود سیاست‌های مهاجرتی، دادن حق خرید و فروش خانه و ماشین به افراد، و گشایش در قوانین مالیاتی و سرمایه‌گذاری خارجی خواهد بود. در نظام اجتماعی کوبا، شرکت فعّال میلیون‌ها کوبایی عاملی ضروری در تحکیم و تقویت آیندهٔ کوباست. در نشست‌های کنگرهٔ هفتم حزب کمونیست برادر، رائول کاسترو، دبیرکل حزب، تأکید کرد که همهٔ پیشنهادهای مطرح شده در کنگره باید پس از بحث و بررسی عمومی در قانون اساسی کشور گنجانده شود. او تأکید کرده بود که هر طرح اصلاحاتی، نه‌فقط باید به تصویب مجمع ملّی (پارلمان) برسد، بلکه باید برای مشارکت گستردهٔ مردمی در اختیار عموم گذاشته شود، که همه‌پرسی قانون اساسی نیز بخشی از این روند خواهد بود.
در ادامه، با استفاده از مطالب منتشر شده در “گرانما “، نشریهٔ حزب کمونیست کوبا، نگاهی کلّی می‌اندازیم به موضوع‌های مورد بحث در این زمینه، و روند مشارکت عمومی در بررسی همه‌جانبه و شفاف پیشنهادهای حزب کمونیست کوبا.
مشارکت مردم در تعیین سرنوشت آیندهٔ کوبا
همان‌طور که اشاره شد، در کنگرهٔ هفتم حزب کمونیست کوبا تصمیم گرفته شد که دو سند مهم حزبی در جامعه و در روندی دموکراتیک به بحث و مشاوره گذاشته شود. این دو سند عبارتند از: “پیش‌نویس شمای کلّی الگوی اقتصادی و اجتماعی کوبا “و “طرح توسعهٔ ملّی اقتصادی و اجتماعی تا سال ۲۰۳۰ “. بنا بر تصمیم حزب برادر در کنگرهٔ هفتم، در روند بررسی این دو سند نه‌فقط اعضای حزب و سازمان جوانان کمونیست شرکت خواهند داشت، بلکه نمایندگان سازمان‌های مردمی و بخش‌های گستردهٔ جامعهٔ کوبا نیز به سهم خود فعالانه شرکت خواهند کرد. در همان کنگره، رفیق رائول کاسترو تأکید کرد که “ما خواهان آنیم که کنگره این اختیار را به کمیتهٔ مرکزی بدهد که هر اصلاحی را که در نتیجهٔ روند مشاورهٔ عمومی لازم بیاید در این دو سند منظور کند، از جمله تغییرهای لازم را در خط مشی‌ها و رهنمودهایی که ممکن است طی این مشاوره‌ها به توافق عمومی برسد. “
آنچه دربارهٔ آن صحبت می‌کنیم، توافقی بسیار مهم است که تجسّم و تضمین کنندهٔ تحقق دیدگاه عمومی مردم در الگوی حزبی‌ای است که بر پایهٔ ایجاد جامعه‌ای مستقل، خودمختار، سوسیالیستی، دموکراتیک، شکوفا، و پایدار بنا شده است. می‌بینیم که حزب سراسری کوبا، تنها حزب حاکم بر کوبا، هر دو سند را در اختیار مردم می‌گذارد تا از راه مشاورهٔ همگانی، عالی‌ترین سند راهنمای کشور به تصویب برسد، که همین روند، نشان از سرشت عمیقاً دموکراتیک حزب کمونیست و دولت کوبا دارد.
به‌درستی گفته شده است که این دو سند بسیار جامع و پیچیده‌اند و بیشتر از یک بار باید آنها را خواند و تجزیه و تحلیل کرد تا بحث‌ها و گفتگوهای پیرامون آن هدفمند و معنادار باشد. به نظر فعالان کوبایی، یکی از راه‌های درک بهتر این دو سند، نخست مطالعهٔ دقیق گزارش کمیتهٔ مرکزی به کنگرهٔ هفتم است که علّت ارائهٔ این دو سند را بیان می‌کند. از میان دو سند نیز بهتر است “پیش‌نویس شمای کلّی الگوی اقتصادی و اجتماعی “نخست خوانده شود تا منظور از پیشنهادها و دستاوردهای مورد انتظار بهتر فهمیده شود. آنگاه خوب است که “طرح توسعهٔ ملّی اقتصادی و اجتماعی تا سال ۲۰۳۰ “خوانده شود تا راه‌های رسیدن به کشور مطلوب و مورد نظر روشن شود.
“پیش‌نویس شمای کلّی “بیانگر دگرگونی‌های عمده‌ای است که بنیادهای نوین اقتصادی-اجتماعی را مشخص می‌کنند، یعنی چیزهایی که باید تغییر کنند تا بتوان اصول غیرقابل‌تغییر سوسیالیسم در کوبا را تحکیم و تقویت کرد و به پیش بُرد، و بتوان کشوری با ویژگی‌های تعیین‌شده ساخت. متن “پیش‌نویس شمای کلّی “از لحاظ دستوری در زمان حال نوشته شده است، و بیانگر آن چیزی است که جامعهٔ کوبا می‌خواهد باشد. این سند اصول بنیادین و زیربنای الگوی پیشنهادی را مشخص می‌کند، که عبارتند از مالکیت عمومی بر وسایل تولید، و سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی برنامه‌ریزی شده.
“طرح توسعهٔ ملّی “مفاهیم راهبردی‌ای را تعریف و مشخص می‌کند که نیروی محرکه و به پیش برندهٔ طرح است، و تحقق آن و دستیابی به جامعه‌ای را که کوبایی‌ها خواهان آنند امکان‌پذیر می‌کند. این مفاهیم عبارتند از دولت سوسیالیستی و یکپارچگی اجتماعی کارآمد و مؤثر، دگرگونی‌های سازنده و همگرایی بین‌المللی، زیرساختارها، توانایی‌های بالقوهٔ انسان، علوم و فناوری و نوآوری، منابع طبیعی و محیط‌‌زیست، توسعهٔ انسانی، و عدالت و برابری. ”طرح توسعهٔ ملّی “و مفاهیم و موضوع‌های مطرح شده در آن، همهٔ عرصه‌های جامعه را در بر می‌گیرد، و شامل بخش‌هایی از اقتصاد است که همگی راهبردی‌اند و کارکرد آنها بر روی کارکرد درست بقیهٔ اقتصاد کوبا اثر تعیین‌کننده دارد و محیطی از کارآمدی سازنده در سطح ملّی ایجاد می‌کند. این بخش‌ها عبارتند از ساختمان‌سازی، انرژی و برق، ارتباطات و مخابرات، حمل‌ونقل، انبار و بازرگانی، گردشگری، خدمات حرفه‌یی، شرکت‌های کشاورزی و صنایع غذایی، داروسازی، فرآورده‌های زیست‌فناوری و زیست‌پزشکی، صنعت شکر و مشتقات آن، و صنعت لامپ‌سازی.
باید توجه داشت که بحث و نظردهی دربارهٔ این دو سند، صرفاً بحث و گفتگویی اقتصادی نیست. همان‌طور که در گزارش کمیتهٔ مرکزی حزب برادر به کنگره آمده است: ”رسیدگی به اقتصاد همچنان تکلیف عمده‌ای است که هنوز کامل انجام نشده است، و کار سیاسی-نظری نیز موضوعی همیشگی است که پیوند تنگاتنگی با کارزار اقتصادی دارد، چون که ضامن مشارکت آگاهانه، فعال، و جدّی اکثریت جعیت کشور در روندِ روزآمد کردن الگوی اقتصادی و اجتماعی است. “
آنچه از ۲۶ خرداد آغاز شده است، روندی است که در آن کوبایی‌ها در تعیین مسیر آیندهٔ کشور خود به طور مستقیم مشارکت می‌کنند. کوبایی‌ها این مشارکت را حق خود می‌دانند. مشارکت آنها در این روند نشانهٔ خودمختاری و ماهیت مستقل کشور کوباست. چنین شیوه‌ای در کوبا تازگی ندارد. روند جاری بحث همگانی دربارهٔ الگوهای اقتصادی و اجتماعی آیندهٔ کوبا، تحکیم کننده و تقویت کنندهٔ سرشت انسان‌گرایانهٔ انقلابی است که با اینکه نزدیک به شصت سال از حیاتش می‌گذرد هنوز کارش را تمام شده نمی‌داند؛ انقلابی که در پی بهتر کردن کیفیت زندگی مردم، نه‌فقط در سطح کلّی و عمومی، بلکه در سطح خانواده و برنامه‌های شخصی است.
پیشنهادهای مطرح شده در کنگرهٔ هفتم حزب برادر پیشنهادهایی برای کشوری است که قاطعانه راه رشد سوسیالیستی را در پیش گرفته است. در این پیشنهادها بار دیگر تأکید شده است که هیچ‌کس به حال خودش و بدون حمایت گذاشته نخواهد شد. باز هم نمونه‌ای از گزارش کمیتهٔ مرکزی می‌آوریم: “تصمیم‌هایی که در مورد اقتصاد کوبا گرفته می‌شود هرگز و در هیچ شرایطی به معنای دور شدن از آرمان‌های برابری و عدالت اجتماعی انقلاب، و ایجاد خلل در اتحاد قدرتمند میان اکثریت مردم و حزب کمونیست نیست. به همین ترتیب، اجازه نخواهیم داد که اجرای چنین پیشنهادها و طرح‌هایی منجر به ایجاد ناپایداری یا عدم اطمینان در میان مردم کوبا بشود. “این اصل، معنای روشنی دارد: در سوسیالیسم، دست‌کم در سوسیالیسمی که در کوبا در حال ساختمان است، هیچ‌کس غیرلازم و دورافکندی نیست. همه به حساب می‌آیند، همان‌طور که نظر و عقیدهٔ همه و هر کس دربارهٔ دو سند شمای کلّی الگوی اقتصادی و اقتصادی و طرح توسعهٔ ملّی مهم است و به حساب می‌آید. این دو سند صرفاً متن‌هایی اداری نیستند، بلکه سندهایی‌اند که دانشگاهیان، کارشناسان، اقتصاددانان، و روشنفکران با دقت تهیه و تدوین و بازخوانی کرده‌اند (پیش‌نویس شمای کلّی هشت بار حکّ و اصلاح شده است). از آن گذشته، در دو نشست کمیتهٔ مرکزی در ماه‌های دی و بهمن سال پیش در مجموع ۹۰۰ پیشنهاد دراین ارتباط مطرح شد که حاصل آن به هزار نماینده و بیش از ۳۵۰۰ نفر مدعو فرستاده شده که قرار بود در کنگره شرکت کنند، از جمله به نمایندگان مجمع ملّی (پارلمان). این جمع نیز بیشتر از ۸۸۰۰ نظر و پیشنهاد را مطرح کرد که در نسخه‌ای که به کنگره تقدیم شد، گنجانده شد. و البته در خود کنگره نیز تغییرها و اصلاح‌هایی در این سند داده شد.
اکنون مرحلهٔ بسیار مهم و حسّاسی در این روند فرا رسیده است. آنچه از بحث کنونی در سطح جامعه حاصل خواهد شد، برای تصویب به نشست کمیتهٔ مرکزی دی ماه امسال و سپس به “مجمع ملّی قدرت مردم “(پارلمان) فرستاده خواهد شد، تا سندهای نهایی تنظیم شود. روشن است که این دو سند وقتی که در مجمع ملّی به رأی گذاشته می‌شوند، دیگر آن متن‌هایی نخواهند بود که در کنگرهٔ هفتم حزب کمونیست تدوین شده بودند، بلکه سندهایی خواهند بود که کشوری را که مردم کوبا خواهان آنند تعریف و توصیف می‌کنند.
رفیق رائول کاسترو در کنگرهٔ ششم حزب کمونیست کوبا نیز زمینه‌های بحث و گفتگوهای امروز را چنین بیان کرده بود: “بدون هیچ نیّت و قصد شوونیستی باید بگویم که به اعتقاد من، کوبا جزو شمار اندکی از کشورهای جهان است که شرایط آن را دارد که الگوی اقتصادی خودش را دگرگون کند، و بدون هیچ شوک اجتماعی از بحران جاری بیرون بیاید، چون که در وهلهٔ اوّل، ما مردمی میهن‌دوست داریم که به علّت قدرتی که وحدت یکپارچهٔ آن به آن داده است، به علّت عادلانه بودن آرمانش، و به علّت آمادگی نظامی‌اش، می‌داند که ملّتی قدرتمند و بسیار فرهیخته است که به تاریخ و ریشه‌های انقلابی‌اش افتخار می‌کند. “
ملّت‌های جهان در کشورهای گوناگون و در زیر رهبری کمونیست‌ها راه‌های متنوَع و ویژه‌ای را متناسب برای شرایط خاصّ خود برای تأمین و تضمین زندگی بهتر در پیش میگیرند. به‌جز اصول اساسی سوسیالیسم، هیچ راه مشخص از پیش نوشته شده‌ای برای پیشبُرد سوسیالیسم در این یا آن کشور وجود ندارد. تجربه‌های باارزش ملّت‌های گوناگون جهان در ایجاد جامعه‌ای سوسیالیستی در شرایط خاصّ در هر کدام، و کامیابی‌ها و ناکامی‌های آنها در این تلاش، در شرایطی که نظام سرمایه‌داری همچنان با چنگ و دندان می‌خواهد قدرت خود را حفظ و اعمال کند، درس‌های گران‌بهایی برای همهٔ نیروهای ترقی‌خواه جهان و به‌ویژه کمونیست‌ها دارد. این تجربه‌ها را باید با دقت وارسی کرد و نقاط قوّت و ضعف آنها را شناخت. نمی‌توان این تجربه‌ها را با یک گردش قلم بی‌مقدار دانست، یا آنها را به‌کلّ مردود کرد یا دربست پذیرفت، یا اساساً نادیده انگاشت. امروزه حزب‌های کمونیست و به‌ویژه حزب‌های حاکم، می‌کوشند تا با مراوده‌ها و تبادل‌نظرهای مکرر و منظم، با تجربه‌های یکدیگر آشنا شوند. باید منتظر پایان یافتن بحث‌های همگانی و تدوین و تصویب الگوی نهایی توسعه و رشد اقتصادی و اجتماعی کوبا در ماه‌های آینده ماند و از درس‌های تجربهٔ کوبا هم آموخت.
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۰۰۳، ۲۱ تیرماه ۱۳۹۵
