تغییر در کابینه: «تدبیر»ی که «امید» به‌وجود نیاوَرد
با استعفا، یا برکناریِ، سه وزیرِ کابینهٔ حسن روحانی، دربارهٔ اینکه پشت پردهٔ این تغییر چه مسئله‌هایی نهفته‌اند بحث و گمانه‌زنی‌های بسیار شد. جالب اینکه این تغییر موقعی از سوی دولت تأیید شد که چندین روز پیش از آن، بازار گمانه‌زنی‌ها دربارهٔ آن گرم شده بود. درنهایت، پس از تأیید شدن تغییرِ سه وزیر، حسن روحانی سه وزیر پیشنهادی‌اش را به مجلس معرفی کرد، و در دقیقه‌های آخر، معرفیِ یکی از آنان، یعنی محمدعلی نجفی- به دلایلی- انجام نشد و به‌جای او، دانش آشتیانی معرفی شد.
روزنامهٔ اعتماد، ۲ آبان‌ماه، به‌نقل از روحانی، نوشت: “در راه خدمت گاهی نیاز به تثبیت مدیر است و گاهی نیز نیاز به تغییر است.” این سخنان درحالی بیان شد که روزنامهٔ شرق، ۲۹ مهرماه- یعنی چند روز پیش از این اظهارات- نوشته بود: “صبح سه‌شنبه [۲۷ مهرماه] در نشست خبری دولت، خبرنگار از استعفای وزیر ارشاد می‌پرسد؛ سخنگو هم همان جواب یکی دو روز پیش وزیر را می‌دهد: ٬٬چند روز صبر کنید.٬٬ عصر سه‌شنبه نهاد ریاست‌جمهوری؛ جلسه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی؛ یک وزیر در آن شرکت نکرده؛ وزیر ارشاد. ساعتی بعد خبر استعفای وزیر و پذیرش آن از سوی رئیس‌جمهوری منتشر می‌شود. دقایقی بعد هم استعفای وزیر ورزش و وزیر آموزش‌وپرورش منتشر می‌شود. رسانه‌ها هم به‌نقل از ٬٬منابع آگاه٬٬ درحال تأیید و تکذیب هستند. در این بین، حلقهٔ اتصال دولت با رسانه‌ها که همان تیم رسانه‌ای دولت است، مفقود است. کسی پاسخ‌گو نیست.” روزنامهٔ جهان صنعت نیز در همین روز نوشته بود: “… رویدادی که گاه از لحاظ اهمیت با امروز و فردای ملک و ملت هم می‌تواند سروکار داشته باشد پیش از آنکه از سوی منابع رسمی از کانال‌های مطمئن به‌گونه‌ای سرراست و بدون اما و اگر منتشر شود و در دسترس مردم و مثلاً دراختیار دست‌اندرکاران رسانه‌ها قرار گیرد توسط واژه‌ای با نام ٬٬شایعه٬٬… در سطح جامعه منتشر می‌شود. … در راستای چنین شرایطی و به‌عنوان مصداق عینی می‌توان به ماجرایی که سه‌شنبه شب گذشته رخ داد و ما مانده بودیم استعفا درست است یا استیضاح، اصلاً اصل مسئله درست است یا خیر، اشاره کرد.” با تمام این احوال، دربارهٔ استعفا و یا برکناریِ علی جنتی، وزیر ارشاد، موردبحث و بررسی بیشتری شد. صادق زیباکلام در همین ارتباط گفته بود: “بنده به‌عنوان استاد دانشگاه که در زمان صفارهرندی و حسینی برخی کتاب‌هایش مجوز چاپ نگرفت می‌گویم کتاب‌هایم در دوران علی جنتی نیز نتوانست مجوز بگیرد” [سایت فرارو، ۲۵ مهرماه]. بیهوده نبود که جهان صنعت، ۲۹ مهرماه، در تیتر اولِ صفحهٔ نخست خود نوشته بود: “معاونان وزرای مستعفی، سرپرست شدند- دَر بر همان پاشنه می‌چرخد.” اما محمدصادق جوادی حصار، دربارهٔ علت تغییر در کابینه گفت: “علت استعفای دو وزیر، یکی ترمیم کابینه و دیگری ناشی از فشار جریان افراطی راست است” [سایت فرارو، ۲۸ مهرماه]. کنعانی مقدم، نیز در همین سایت، گفته بود: “ترمیم کابینه منطق خاص خود را دارد و درحالی‌که شش ماه تا انتخابات ریاست جمهوری زمان باقی است تغییر کابینه معنا ندارد.” محمدرضا تابش در روزنامه آرمان، ۲۸ مهرماه، با اشاره به جنتی، نوشته بود: “در مورد آقای جنتی ما فکر می‌کنیم تمکین نسبت به فشارها امر شایسته‌ای نیست مگر اینکه رئیس‌جمهور دلیل دیگری برای این تغییر داشته باشد.” احمد شیرزاد نیز در روزنامه اعتماد، ۲۸ مهرماه، نوشته بود: “بعید است که نظر رئیس‌جمهور بر تغییر وزیر ارشادش بوده باشد، اما فشارهایی که از سوی مخالفان وارد شد سبب شد تا او از سمت خود کناره‌گیری کند و به‌نوعی این استعفا به کابینه تحمیل شد.”
به‌نظر می‌رسد تحمیل و فشار به روحانی برای تغییر وزیران به موردِ جنتی منحصر هم نبوده است، و ماجرای حذف محمدعلی نجفی را هم در راستای تمکین به جناح قدرتمند در حاکمیت باید دانست. روزنامهٔ شرق، ۳ آبان‌ماه، زیر تیتر: “غافلگیری در هفت و سی دقیقه”، نوشت: “خبر به‌اندازهٔ کافی شوک‌آور بود. شب قبل محمدعلی نجفی از آماده کردن برنامه‌های خود برای ارائه به مجلس سخن گفته بود و تا ساعت ۷ و ۳۰ دقیقهٔ صبح هم نام او در میان بود، اما به‌ناگاه نظرِ دولت تغییر کرد و این تغییر درحالی اتفاق افتاد که نه‌تنها فراکسیون امیدی‌ها، بلکه اکثریت نمایندگان مجلس، از آمدن نجفی استقبال کرده بودند.” روزنامهٔ آرمان، ۳ آبان‌ماه، نیز در همین ارتباط آورد:”حذف نام نجفی از لیست وزرای پیشنهادی تصمیمی نبود که پیش از روز یکشنبه [۲ آبان‌ماه] اخذ شده باشد و شواهد منتشره نشان از آن دارد که معرفی نشدن نجفی تصمیم ناگهانی بوده است که برای اثبات این ادعا می‌توان به جلسه صبح دیروز سخنگوی دولت با اعضای فراکسیون امید اشاره کرد. محمدباقر نوبخت در جلسه صبح دیروز مجمع عمومی فراکسیون امید از انتخاب نجفی، سلطانی فر و صالحی امیری به‌عنوان وزرای پیشنهادی آموزش‌وپرورش و ورزش و ارشاد خبر داده بود، اما ساعتی بعد دولت، دانش آشتیانی، سلطانی فر و صالحی امیری را به مجلس معرفی کرد.” روزنامهٔ آرمان در ادامه، به فشارهای وارد شده به روحانی اشاره می‌کند و به‌نقل از بهرام پارسایی، می‌نویسد:”برداشت من این است که دلیل تغییر گزینه پیشنهادی دولت برای وزارت آموزش‌وپرورش انصرافِ آقای نجفی نبوده و بعید است که ایشان به خواستِ فرهنگیان جواب رَد داده باشد. سخنگوی فراکسیون امید تأکید کرد: ٬٬اینکه برای معرفی آقای نجفی فشاری از بیرون وجود داشته یا هر عامل دیگری باعث تغییر این گزینه شده، موضوعی است که نمی‌توان درباره آن قضاوت کرد و دوستان و دولت باید دلیل آن را اعلام کنند٬٬. بیش از سه و سال و نیم از شروع به‌کار دولت روحانی می‌گذرد و در اسفندماه گذشته، پس از انتخابات نمایشیِ مجلس، جناح اعتدال در داخل و وازده‌های سیاسی در خارج، با کمک بی‌بی‌سی فارسی، این توهم را به‌وجود آوردند که سازوکارهای سیاسی پس از انتخاب روحانی تغییر می‌کند و همگان تحول‌هایی معنادار را شاهد خواهند بود. پس از تجربهٔ جریان تغییر “سه وزیر”- که پیش‌بینی‌شدنی بود- اکنون، کمتر کسی در مورد انجام تحول‌هایی معنادار از سوی دولت روحانی می‌تواند نظری مثبت داشته باشد. آن چیزی که هم‌اکنون با ظاهرِ تغییر از سوی اعتدالیون قرار است به افکارعمومی تزریق شود، آن‌چنان رسوا گردیده که حامیان دولت روحانی در داخل را هم به اعتراض واداشته است. به‌نظر می‌رسد این حد از تمکین و تسلیم از سوی روحانی در مخیلهٔ این طیف فکری نمی‌گنجید.
