مصاحبهٔ «نامهٔ مردم» با نمایندهٔ رهبری حزب کمونیست عراق آیندهٔ دموکراسی در عراق در گرو بازسازی همه‌جانبهٔ کشور بر شالوده‌ای نوین است
اوضاع سیاسی در کشور همسایهٔ غربی ایران، عراق، در سال‌های اخیر با بحران‌هایی در ارتباط با اِشغال خارجی، تروریسم ناشی از جنگ‌های نیابتی از سوی کشورهای همسایه، اختلاف با حاکمیتِ دولت خودگردان در کردستان عراق، فساد گسترده در دستگاه دولتی و مدیریت کشور، نظام انتخاباتی و حکومتی بر مبنای فرقه‌گرایی و دسته‌بندی‌های قومی و مذهبی، و… همراه بوده است.
در هفته‌های اخیر مبارزه برای بیرون راندن نیروهای وابسته به »حکومت اسلامی«(داعش) از موصل و مناطق مرکزی عراق به مرحلهٔ تعیین‌کننده‌ای رسیده است. اکنون دیگر رازی آشکار است که واحدهای نیروهای ویژهٔ سپاه پاسداران و دیگر نیروهای زیر فرمان رژیم ولایی حاکم در کشورمان در مبارزه با نیروهای تروریستی داعش از سال ۲۰۱۴ در کنار ارتش عراق و واحدهای حمایتی ارتش و نیروی هوایی آمریکا شرکت داشته‌اند. جمهوری اسلامی ایران به دلیل داشتن روابط نزدیک با نیروهای شیعهٔ حاکم در عراق، و همچنین داشتن امکانات وسیع اقتصادی، سیاسی، و نظامی، یکی از پُرنفوذترین کشورهای منطقه در عراق محسوب می‌شود. از سوی دیگر، زمزمه‌های استقلال قریب‌الوقوع کردستان عراق و جدا شدن آن از عراق، که در تحولات سیاسی ایران نیز تأثیرگذار خواهند بود، نه‌فقط در رسانه‌های بین‌المللی، بلکه در مصاحبه‌های رهبران کرد عراقی در هفته‌های اخیر نیز انعکاس فراوانی داشته است. در کنار ادامهٔ جنگ و درگیری‌های خونین و بحران عمیق سیاسی در سوریه، دگرگونی‌های اوضاع سیاسی عراق بی‌تردید پیامدهای مهمی در اوضاع کل منطقهٔ خاورمیانه خواهد داشت. ایران نیز از تأثیر این تحولات پُردامنه و مهم برکنار نخواهد ماند. به این دلیل، مفید دانستیم که برای شناخت بهتر تحولات جاری در عراق، با رفیق سلام علی نمایندهٔ رهبری حزب کمونیست عراق و مسئول دفتر روابط بین‌المللی این حزب گفتگویی داشته باشیم. لازم به تذکر است که حزب کمونیست عراق، از قدیمی‌ترین حزب‌های سیاسی عراق، که در حال حاضر در شرایط قانونی در آن کشور فعالیت می‌کند و به دلیل مواضع سیاسی مردمی و پایبندی به اصول دموکراسی و عدالت اجتماعی مورد احترام بسیاری از نیروهای سیاسی آن کشور است. گفتگوی ما با رفیق سلام علی هفتهٔ پیش انجام شد که حاصل آن را در اینجا می‌خوانید.
س: اجازه بدهید گفتگومان را با سؤالی دربارهٔ تازه‌ترین رویدادها در جنگ برای شکست دادن دولت اسلامی (داعش) در موصل و بیرون راندن آن از عراق آغاز کنیم. در خبرها بود که نیروهای عراقی در روزهای اخیر دوباره کنترل فرودگاه موصل و منطقه‌های غرب این شهر را به دست گرفته‌اند. اگر ممکن است دربارهٔ اهمیت این رویدادها برای آیندهٔ امنیت عراق، در ارتباط با حضور نیروهای نظامی خارجی و به‌ویژه نیروهای آمریکایی، توضیحی بدهید.
ج: پس از فتح موفقیت‌آمیز بخش شرقی موصل، اکنون نبرد برای آزاد کردن کل شهر موصل از دست داعش ادامه دارد. نیروهای مسلّح عراق تا کنون توانسته‌اند فرودگاه موصل، یک اردوگاه نظامی بزرگ، و سه منطقهٔ شهر را از داعش پس بگیرند. نتیجهٔ این نبرد اهمیت سیاسی عظیمی برای آیندهٔ عراق دارد زیرا در شکل‌گیری صحنهٔ سیاسی پس از بیرون راندن داعش نقش دارد. پس از شکست دادن نظامی داعش، کشور ما با چالش‌های زیادی روبرو خواهد بود که از آن جمله‌اند: توانایی نیروهای انتظامی و امنیتی در کشف و خنثیٰ کردن عملیات هسته‌های تروریستی مخفی، سرنوشت تشکل‌های شبه‌نظامی، آیندهٔ »سرزمین‌های مورد مناقشه« میان دولت فدرال و دولت منطقه‌یی کردستان، و طرح‌هایی که در مورد تقسیم استان نینوا به چند استان پیشنهاد شده است. به‌علاوه، به اقدام‌های مشخصی برای آشتی اجتماعی و ملّی و برقراری صلح مدنی، و نیز مقابله با طرح‌هایی که هدفشان تقسیم عراق است نیاز خواهد بود. موفقیت‌های نظامی به دست آمده تا کنون، گام مهمی در راه آزادسازی همهٔ شهرها و منطقه‌های عراق از زیر تازیانهٔ تروریسم، تأمین امنیت و ثبات، و تضمین بازگشت بیشتر از سه میلیون پناهنده و آواره به شهر و خانه‌شان است. یکی از عوامل عمده در موفقیت‌های به دست آمده در میدان نبرد، همکاری خوب میان ارتش عراق، نیروهای بسیج مردمی، و پیشمرگه‌های کرد بوده است. عراق از پشتیبانی بین‌المللی در مبارزه با داعش- مطابق با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد- برخوردار بوده است. این پشتیبانی به طور عمده در زمینهٔ آموزش و مشاوره دادن به نیروهای مسلّح عراقی متمرکز بوده است. دولت عراق اعزام نیروهای رزمی خارجی، از جمله نیروهای آمریکایی را نپذیرفته و مجدداً بر مخالفت خود با حضور پایگاه‌های خارجی تأکید کرده است.
س: گزارش‌ها حاکی از آن است که پیشمرگه‌های کرد و شبه‌نظامیان (میلیشای) شیعه نیز عامل پشتیبانی مهمی در مبارزه با داعش هستند. نقش آنها در این زمینه چیست و آیا در میان نیروهایی که با داعش می‌جنگند، تفاوتی در هدف‌ها مشاهده می‌شود؟ تأثیر این وضع بر ایجاد دولت کُرد چیست؟
ج: نقشه‌های نظامی برای آزاد کردن موصل تا کنون متضمن تلاش هماهنگ میان نیروهای مسلّح عراق، پیشمرگه‌های کرد، و نیروهای بسیج مردمی بوده است. وظیفهٔ آزاد کردن خود شهر موصل به عهدهٔ ارتش و پلیس فدرال گذاشته شده است، امّا پیشمرگه‌ها در شرق، و نیروهای بسیج مردمی در غرب، از این عملیات پشتیبانی می‌کنند. نیروهای بسیج در ناحیه‌ای در اطراف تَل عَفَر در غرب موصل با داعش درگیرند و راه‌های ارتباطی داعش به مرزهای سوریه را بسته‌اند. در مورد پیشمرگه‌ها باید بگویم که همکاری نظامی آنها با دولت فدرال عراق در سطح اقتصادی و سیاسی دیده نمی‌شود. این یکی از جنبه‌های بحران سیاسی عمومی عمیق در عراق است که لازم است به طور مسالمت‌آمیز، و از راه گفتگو بر اساس قانون اساسی، میان دو طرف حل‌وفصل شود.
تذکر این نکته نیز مهم است که بسیج مردمی فقط متشکل از »میلیشیای شیعه« نیست بلکه داوطلبانی نیز در دوره‌ای حسّاس در میانهٔ سال ۲۰۱۴ برای جنگیدن با داعش به این نیروها پیوستند و در مدّتِ جنگ با داعش قربانیان و شهیدانی نیز داده‌اند. بسیج مردمی به صورت نهادی موقت و در زیر فرماندهی کل نیروهای مسلّح عراق عمل می‌کند، و پس از شکست دادن داعش، کار آن به پایان خواهد رسید. در عین حال، باید با عناصری در نیروهای بسیج که به گرایش‌های فرقه‌گرایانه دامن می‌زنند و خلاف قانون عمل می‌کنند نیز قاطعانه برخورد کرد و آنها را کنار گذاشت. پایان دادن به ادامهٔ وجود و فعالیت نیروهای شبه‌نظامی و ملیشیا در بیرون از دایرهٔ نظارت دولت، امری بسیار مهم است و این کار حتماً باید انجام شود.
س: وجود گرایش‌های فرقه‌گرایانه، در کنار این واقعیت که نیروهای منطقه‌یی پُرقدرتی مثل عربستان سعودی، ایران، و ترکیه درگیر جنگ نیابتی در عراق هستند- همان‌طور که در یمن و سوریه درگیرند- ضربهٔ سنگینی به کشور شما زده است. به نظر شما، دولت عراق تا چه حد می‌تواند خود را از زیر این نفوذ رها کند و سیاست ملّی مستقلی را دنبال کند؟
ج: دولت عراق تلاش دارد که طرف کسی را نگیرد، و به ائتلاف‌های منطقه‌یی و دسته‌بندی‌های متغیّری که به رهبری عربستان سعودی، ترکیه، و ایران شکل می‌گیرد و قطب‌بندی فرقه‌گرایانه در کل منطقه را تشدید کرده است، کشیده نشود. بحران سیاسی داخلی پُردامنه و جدّی در نتیجهٔ وجود نظام انتخاباتی سهمیه‌یی فرقه‌یی-قومی در عراق که پس از تجاوز و جنگ در سال ۲۰۰۳ بر کشور ما تحمیل شد، بی‌طرف ماندن دولت عراق را دشوارتر کرده است. گروه‌های سیاسی حاکمی که بر اساس این نظام انتخاباتی در قدرت سهیم‌اند و سیاست‌های فرقه‌گرایانه‌ای را دنبال می‌کنند، پیوندهای نزدیکی با قدرت‌های منطقه‌یی پیش‌گفته دارند و خیلی از وابستگان این گروه‌ها تابع و مطیع این قدرت‌ها هستند. نبرد سیاسی میان این گروه‌ها بر سر قدرت و ثروت درها را برای نفوذ خارجی باز گذاشته و عراق را به میدان جنگ‌های نیابتی تبدیل کرده است. بر سر کار آمدن دولت جدید آمریکا به رهبری دونالد ترامپ و رودررویی فزایندهٔ آن با ایران، وضع را پیچیده‌تر کرده است. بالا گرفتن تنش‌ها میان آمریکا و ایران دشواری‌های تازه‌ای را برای دولت عراق و مدیریت روابطش با هر دو طرف به وجود آورده است. رخدادهای منطقه‌یی و بین‌المللی اخیر، نه‌فقط در مبارزهٔ جاری عراق با تروریست‌های داعش، بلکه برای آیندهٔ عراق پس از شکست دادن داعش پیامدهایی جدّی می‌تواند داشته باشد.
س: دو هفته پیش تظاهرات بزرگی در بغداد در اعتراض به فساد و نظام انتخاباتی غیردموکراتیک در کشور برگزار شد که در آن متأسفانه تعدادی از تظاهرکنندگان کشته شدند. نارضایتی و شکایت اصلی مردم از دولت کنونی حیدر العبادی چیست؟
ج: تظاهرات و راه‌پیمایی‌های توده‌یی از تابستان دو سال پیش تا کنون همچنان در میدان آزادی (تحریر) در مرکز بغداد و نیز در دیگر استان‌های کشور ادامه داشته است. مردم اعتراض خود را به فساد و به نظام انتخاباتی سهمیه‌یی فرقه‌یی-قومی ابراز کرده‌اند و خواستار انجام فوری اصلاحات سیاسی و قضایی، و نیز تأمین خدمات عمومی اساسی [آب و برق و پزشکی و غیره] هستند. در تظاهرات مسالمت‌آمیز مردم سیاست‌های فرقه‌گرایانه بیش از پیش محکوم می‌شود و به‌جای آن، خواست برقراری دولتِ مدنی دموکراتیک مطرح می‌شود.
خواست تظاهرات اخیر در بغداد نیز تغییر کمیسیون انتخاباتی کنونی با کمیسیونی واقعاً مستقل بود که مبتنی بر نظام انتخاباتی فرقه‌یی-قومی نباشد. معترضان خواستار تدوین و اجرای یک قانون انتخابات عادلانه بودند و مخالفت خود را با تلاش دسته‌بندی‌های حاکم و نمایندگان آنها در پارلمان برای »اصلاح« قانون کنونی انتخابات استانی (که قرار است اواخر تابستان آینده انجام شود) اعلام کردند. هدف اصلی این »اصلاح« قانونی، محدودتر کردن امکان شرکت نیروهای مدنی دموکراتیک در انتخابات (از راه بالا بردن حداقل رأی لازم برای ورود به پارلمان) و به حاشیه راندن این نیروهاست. در تظاهرات بزرگ روز شنبه ۱۱ فوریه (۲۳ بهمن) همین خواست‌های عادلانه دوباره مطرح شد. متأسفانه این تظاهرات مورد تهاجم وحشیانهٔ عناصر مسلّح مشکوک در درون نیروهای انتظامی و امنیتی قرار گرفت که با گلوله‌های واقعی و پلاستیکی، و گاز اشک‌آور، به تظاهرکنندگان حمله کردند. تا امروز کشته شدن ۱۲ نفر قطعی شده است، و صدها نفر نیز زخمی شده‌اند. حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، دستور بررسی این تیراندازی را داده است، ولی هنوز نتیجه‌ای از آن حاصل نشده است. چند روز بعد، تظاهرات عظیم دیگری در میدان آزادی در اعتراض به کشتار تظاهرکنندگان قبلی برگزار شد که در آن مردم به طور نمادین تابوت‌هایی را روی دست حمل می‌کردند و خواستار شناسایی مسئولان آن جنایت و سپردن آنها به دست قانون و عدالت بودند.
اشاره به این نکته بسیار مهم است که جنبش اعتراضی توده‌یی در زمینهٔ یک بحران عمیق سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی در کشور شکل گرفت. نابرابری‌های اجتماعی و طبقاتی در نتیجهٔ قطبی شدن و نابرابری عظیم توزیع درآمدها و ثروت، شدیدتر شده است. حزب ما از این جنبش اعتراضی و خواست‌های برحق آن پشتیبانی کامل کرده است. به نظر ما انجام اصلاحات واقعی، که نخستین گام به سوی ایجاد تغییرهای بنیادی در ساختار سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی کشور است، فقط از راه افزایش فشار توده‌یی از درون جامعه امکان‌پذیر است.
س: کنگرهٔ حزب کمونیست عراق در ماه دسامبر (آذر) برگزار شد. برآمدهای عمدهٔ این کنگره چه بود، و مبارزهٔ حزب در کوتاه‌مدّت و میان‌مدّت بر روی چه هدف یا هدف‌هایی متمرکز خواهد بود؟
ج: دهمین کنگرهٔ سراسری حزب ما در روزهای اوّل تا سوّم دسامبر (۱۱ تا ۱۳ آذر) در بغداد و با شعار «تغییر… به سوی یک دولت فدرال مدنی دموکراتیک و عدالت اجتماعی» برگزار شد. در این کنگره در مورد سند چشم‌انداز حزب برای تغییر از راه در پیش گرفتن یک بدیل مدنی دموکراتیک بحث و گفتگو شد.
تغییرهای مورد نظر ما فقط از راه برقراری نظامی از یک بَدیل سیاسی امکان‌پذیر است که بتواند انحصار قدرتی را که صرفاً مبتنی بر هویّت‌های ثانویه و بازتولید آنهاست در هم بشکند. بَدیل مدنی دموکراتیک مورد نظر ما ضامن بازسازی اقتصاد، اجتماع، و دولت بر شالوده‌ای نوین خواهد بود؛ دولتی اساساً بر پایهٔ اصل شهروندی، که همهٔ شهروندانِ آن بدون تبعیض جنسیتی، نژادی، قومی، دینی، فرقه‌یی، اندیشه‌یی، عقیده‌یی، یا تبعیض به خاطر رنگ پوست یا موقعیت اقتصادی و اجتماعی، از برابری حقوق برخوردارند. چنین دولتی متشکل از نهادها و قوانینی خواهد بود که با برقراری تأمین اجتماعی جامع، و بنابراین تحقق حدّ معقولی از عدالت اجتماعی، زندگی شایسته‌ای را برای شهروندان فراهم می‌کند و بر پیوند متقابل میان دموکراسی سیاسی و دموکراسی اجتماعی تأکید دارد.
حرکت در مسیر تغییر و اصلاح واقعی و برقراری دولت مدنی دموکراتیک فدرال که ضامن عدالت اجتماعی باشد مستلزم مبارزه‌ای پیگیر و جمعی است تا بتوان به تحقق تغییر مطلوب در توازن نیروهای سیاسی به سود پروژهٔ تغییر و هواداران آن دست یافت. با ایجاد یک جنبش دموکراتیک مدنی قدرتمند، برقراری ائتلاف‌های ملّی فرافرقه‌یی، و بسیج طیف گسترده‌ای از نیروهایی که هوادار اصلاح و تغییر هستند می‌توان به این هدف رسید. در این روند و تلاش، ما باید نقش نیروهای دموکراتیک را تقویت کنیم، به ایراد فشار مسالمت‌آمیز و سازمان‌یافته و اصولی توده‌یی از درون جامعه ادامه دهیم، و صفوف جنبش را با جذب قشرهای مردمی بیشتر، گسترده‌تر کنیم. مبارزه با فساد عامل مهمی در این پیکار است. علاوه بر همهٔ اینها، آماده شدن برای انتخابات پارلمانی و استانی آتی اهمیت دارد.
انجام دادن این وظایف مستلزم تلاش و کوشش بیشتر در راه تقویت حزب کمونیست عراق و سازمان‌های آن، بهبود کارکرد آن در همهٔ رده‌ها، ساختن شبکه‌ای گسترده برای ارتباط با توده‌ها، و دفاع کردن از منافع زحمتکشان است.
س: دیدگاه حزب کمونیست عراق دربارهٔ سیاست خارجی دولت ترامپ و اتحاد و همراهی آن با ترکیه و عربستان سعودی و تأثیر آن بر اوضاع منطقه چیست؟ عراق در این میان چه جایگاهی دارد؟
ج: همان‌طور که در پاسخ به یکی از سؤال‌های قبلی اشاره کردم، گام‌های نخست دولت جدید آمریکا این بیم و نگرانی جدّی را به وجود آورده است که شاهد بی‌ثباتی بیشتری در خاورمیانه خواهیم بود. دولت جدید آمریکا از سیاست‌های تجاوزکارانهٔ اسرائیل نسبت به مردم فلسطین پشتیبانی می‌کند، قطبی شدن فرقه‌گرایانه را تشدید کرده است، و به افزایش تنش و مقابله با ایران دامن زده است. همهٔ این گام‌های دولت جدید مورد خوشامد عربستان سعودی و متحدان آن در کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس قرار گرفته است. این روند پیامدهایی جدّی برای کشورها و ملّت‌های منطقه خواهد داشت که هم‌اکنون نیز از پیامدهای تروریسم، مداخلهٔ نظامی، و جنگ‌های نیابتی قدرت‌های منطقه‌یی و بین‌المللی رنج می‌برند. این خطر نیز وجود دارد که مداخلهٔ نظامی آمریکا در این منطقه گسترش یابد، که نتیجهٔ آن، فشار بیشتر برای حضور نظامی مستقیم و گسیل نیروهای رزمی به منطقه خواهد بود. مردم عراق و دیگر ملّت‌های منطقه قربانیان این سیاست‌های جنگ‌طلبانهٔ امپریالیسم و متحدان مرتجع آن در منطقه خواهند بود. به همین دلیل، اهمیت زیادی دارد که عراق در مقابل چنان فشارهایی مقاومت کند، و برای ایجاد روابط مناسب و مسالمت‌آمیز با همهٔ همسایگانش بر اساس همکاری، احترام و منافع متقابل، و عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر بکوشد.
س: نشانه‌هایی وجود دارد حاکی از آنکه در چند ماه آینده یک دولت مستقل کُرد تشکیل خواهد شد. موضع حزب کمونیست عراق در این مورد چیست؟
ج: نخست اجازه دهید بگویم که حزب کمونیست عراق همواره از حق ملّت کُرد و همهٔ ملّت‌ها- کوچک و بزرگ- در تعیین سرنوشت خود حمایت کرده است و می‌کند. حزب ما در هر شرایطی کوشش کرده است که این موضع عام خود را در فرمول‌بندی‌های خاصی بر پایهٔ واقعیت سیاسی موجود و اوضاع جامعه، رخدادهای خارجی و عوامل پیرامون آنها، و توازن نیروها در عراق تدوین کند. به این ترتیب، حزب ما ضمن اینکه به تصمیم مردم کُرد و خواست برحق آنها احترام می‌گذارد، مواضع و شعارهای معیّنی را طرح و تدوین کرده است که بازتاب دهندهٔ ضرورت تأمین حق ملّی برحق مردم کُرد، نخست در زمینهٔ خودمختاری، و در نهایت در فدرالیسم برای کردستان عراق در چارچوب یک عراق دموکراتیک و فدرال واحد است. این موضع ما پیش از سقوط دیکتاتوری صدام در سال ۲۰۰۳ مورد تأیید و حمایت نیروهای مخالف (اپوزیسیون) عراق بود و پس از سقوط دیکتاتوری نیز در سال ۲۰۰۵ در قانون اساسی دائمی کشور منظور شد.
حزب ما در شرایط مشخص کنونی عراق، فدرالیسم را راه‌حل مناسبت و دموکراتیک برای مسئلهٔ ملّی کُردها می‌داند. تجربهٔ جدید فدرالیسم، با همهٔ پیچیدگی‌اش و با چالش‌های داخلی و خارجی‌ای که با آنها روبروست، به گفت‌وگوی سازنده و مداوم به منظور حل اختلاف‌ها و مسائلی که پیش می‌آید نیاز دارد. همچنین، مقاومت در برابر نفوذ عناصر شوونیست (میهن‌پرست افراطی) و نژادگرا، موضع‌گیری‌های ملّی‌گرایانهٔ فرقه‌گرایانه، و تحریک‌ها و خرابکاری‌های نیروهای خارجی که تحمل دیدن یک عراق باثبات، دموکراتیک، و متحد بر پایهٔ احترام به کثرت‌گرایی و تنوّع را ندارند، از اهمیت زیادی برخوردار است. خواست حزب ما و تلاش‌های آن در این مسیر با مانع‌هایی از سوی نیروهای سیاسی‌ای روبرو شده است که از منافع تنگ‌نظرانهٔ خود که محصول نظام افتضاح سهمیه‌یی فرقه‌یی-قومی است دفاع می‌کنند.
مناسبات میان دولت فدرال و دولت منطقه‌یی کُرد در نتیجهٔ تلنبار شدن مسائل حل‌نشده، موافقت‌نامه‌های عمل‌نشده، و دیگر اقدام‌های زیانباری که هر دو طرف مسئول آنها هستند، پُرتنش‌تر از گذشته شده است. تاخت‌وتاز تروریست‌های داعش و آوارگی میلیون‌ها نفر در نتیجهٔ آن، که بار سنگینی بر دوش منطقهٔ کردستان گذارده، وضعیت را از آنچه بود نیز پیچیده‌تر کرده است. و همهٔ اینها با کاهش منابع مالی دولت پس از اُقت قیمت نفت و نیز اجرای اقدام‌های ریاضتی هم‌زمان شد.
به نظر ما آنچه در حال حاضر اولویت دارد، تمرکز بر مبارزه با تروریسم، برقرار کردن دموکراسی و نهادهای آن، و به راه انداختن گفتگوهاست. مسیر درست برای تحکیم تجربهٔ فدرالیسم به طوری که در خدمت تأمین حق ملّت کرد و همهٔ مردم عراق باشد، همین است.
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۰۲۰، ۱۶ اسفندماه ۱۳۹۵
