تغییر رژیم ونزوئلا همچنان در دستور کار آمریکا
پیکار سرنوشت‌ساز زحمتکشان ونزوئلا برای صلح و اصلاحات بنیادی در مقابل تهدید‌های داخلی و خارجی
در حدود دو دهه پیش، موجی از جنبش‌های ترقی‌خواه و دموکرات در آمریکای لاتین و کشورهای حوزهٔ دریای کارائیب به راه افتاد که به صورت کاملاً دموکراتیک و مسالمت‌آمیز به مقابله با سیاست‌های سلطه‌گرانه و نولیبرالی دولت آمریکا و همدستان داخلی آنها پرداخت. از آنجا که هدف اصلی این جنبش‌های مردمی بهبود وضعیت اقتصادی-اجتماعی تودهٔ مردم و حفظ منافع ملّی در برابر نفوذ و غارت خارجی و داخلی بود، دشمنانی نیز پیدا کرد که به هر وسیله‌ای خواهان متوقف کردن این روند و بازپس گرفتن منافع و مناطق نفوذ خود بودند.
از همان سال‌ها، این جریان‌های ضدمردمی و حافظ منافع شرکت‌های عظیم چندملیتی که همیشه نخستین اقدامشان اِعمال سیاست‌های ریاضتی بر مردم است، تهاجم شدیدی را علیه دستاوردهای زحمتکشان و جنبش‌های مردمی و مترقی آن منطقه آغاز کردند که در دو-سه سال اخیر بسیار جدّی‌تر و شدیدتر شده است. این جریان‌ها موفقیت‌هایی نیز در بازپس گرفتن مواضع و منافع از دست‌رفته‌شان داشته‌اند، که نمونه‌های آن را در برزیل و آرژانتین و اوروگوئه و هندوراس شاهد بودیم که در آنها دولت‌های نولیبرال محافظه‌کار و فاسد با پشتیبانی دولت آمریکا به قدرت آورده شده‌اند. امروزه، موج ترقی‌خواهی در آمریکای لاتین و کارائیب با موانع بزرگی مانند کودتای نیروهای دست‌راستی، سیاست‌های نولیبرالی، نظامیگری، و تلاش برای بازگشت به سیاست‌های ریاضتی روبروست. البته تردیدی نیست که دشواری‌هایی مثل کاهش قیمت نفت و سیاست‌های داخلی دولت‌های ترقی‌خواه حاکم در برخی از کشورهای آمریکای لاتین و منطقهٔ کارائیب که قاطعیت و برندگی کافی را در پیشبُرد دگرگونی‌های اقتصادی-اجتماعی مردمی و بنیادی و کوتاه کردن دست غارتگران نداشته‌اند نیز در پدید آوردن زمینه‌های اجتماعی بحران‌های کنونی تأثیر داشته است. دولت‌های آمریکا و کشورهای اروپایی و همدستان آنها در داخل کشورهای آمریکای لاتین و حوزهٔ کارائیب از همین دشواری‌ها و زمینه‌های عینی برای پیشبُرد مقاصد خود بهره‌برداری کرده‌اند.
در برزیل، مجلس سنای آن کشور تغییرهای نولیبرالی زیان‌باری را در ارتباط با نیروی کار و کارگران تصویب کرد که تا کنون در قارهٔ آمریکا سابقه نداشته است. این تغییرها، و تحمیل سیاست‌های ریاضت اقتصادی به زحمتکشان کشور، وضعیت کارگران و حقوق و دستاوردهای آنها را به چند نسل پیش از امروز عقب می‌برد. دولت برزیل برای پیشبُرد این سیاست‌های ضدمردمی‌اش حتّی از دست زدن به خشونت نیز ابا نداشت و برای سرکوب کردن تظاهرات خیابانی توده‌یی عظیمی که علیه این تغییرها به راه افتاد و خواهان استعفای رئیس‌جمهور فاسد و کودتاچی کشور میشل تِمِر شد، از ارتش و نیروهای نظامی یاری گرفت. در کلمبیا، ماه‌ها پس از امضای قرارداد صلح تاریخی میان چریک‌های «فارک» و دولت، و پس از آنکه چریک‌ها سلاح‌های خود را بر زمین گذاشتند و تحویل دولت دادند، اکنون خشونت گروه‌های شبه‌نظامی علیه رهبران جنبش‌های اجتماعی مردمی رو به افزایش گذاشته است. در چهارده ماه گذشته، بیشتر از ۱۵۰ تن از رهبران این جنبش‌های توده‌یی کشته شده‌اند. کار به جایی رسیده است که سازمان ملل متحد اعلام کرده است که دولت کلمبیا با تأخیر در آزاد کردن اعضای زندانی «فارک» و حفاظت از چریک‌های خلع سلاح شده- که قولش را داده بود- روند صلح در آن کشور را به خطر انداخته است.
تازه‌ترین یورش خشونت‌بار به جنبش‌های پیشرو، اکنون در ونزوئلا در جریان است که از حدود سه سال پیش آغاز شد و در چند ماه گذشته شدّت یافت. امپریالیسم آمریکا و همدستانش در داخل این کشور با اعمال خشونت قصد «تغییر رژیم» و براندازی دولت نیکولاس مادورو را دارند که در انتخاباتی دموکراتیک به مقام ریاست‌جمهوری آن کشور رسیده است. مایک پومپئو، رئیس «سیا»، در میزگردی که در روز ۲۹ تیر در ایالت کلرادوی آمریکا برگزار شده بود به دخالت آمریکا در امور داخلی ونزوئلا و تلاش آن کشور برای سرنگون کردن دولت کنونی ونزوئلا اذغان کرد. او در پاسخ به سؤال یکی از شرکت‌کنندگان دربارهٔ اوضاع ونزوئلا گفت: «ما خیلی امیدواریم که انتقال قدرتی در ونزوئلا صورت بگیرد… من دو هفته پیش برای گفتگو در این مورد در بوگوتا [پایتخت کلمبیا] و مکزیکوسیتی [پایتخت مکزیک] بودم و سعی کردم به آنها کمک کنم بفهمند که آنها در این مورد چکار می‌توانند بکنند که نتیجهٔ بهتری برای آن منطقه از دنیا و منطقهٔ ما [آمریکا] به دست آید.» مثل سه سال پیش که مادورو رقیب راست‌گرایش را در انتخابات ریاست‌جمهوری شکست داد، بار دیگر در سه-چهار ماه گذشته، مخالفان دولت دست به تظاهرات خیابانی خشونت‌آمیز زده‌اند که تا کنون به کشته شدن بیش از ۱۰۰ نفر منجر شده است. رسانه‌های مسلّط جهانی که پوشش خبری آنها در حمایت فعالانه و جانبدارانه از مخالفان است، در عمل آتش بیار معرکه‌ای شده‌اند که خطر تبدیل شدن آن به یک جنگ داخلی، جدّی است. نیکولاس مادورو و دولت او از حزب سوسیالیست متحد ونزوئلا، طبق اختیاری که مادهٔ ۳۴۸ قانون اساسی کنونی کشور به رئیس‌جمهور داده است، برای رفع این بحران راه‌حل مسالمت‌آمیزِ مشارکت دموکراتیکِ مردمی در مجلس بازنگری قانون اساسی را پیشنهاد کردند که مورد استقبال وسیع مردم و «جنبش چاویستی» قرار گرفت. در حالی تبلیغات زهرآگینی توسط مخالفان و رسانه‌های غربی علیه برگزاری انتخابات برای تشکیل این مجلس می‌شد، انتخابات روز یکشنبه ۸ مرداد ۹۶ برگزار شد. برنامهٔ دولت مادورو این است که در روند کار این مجلس، اصلاحاتی در قانون اساسی کنونی (تصویب شده در سال ۱۹۹۹) صورت گیرد تا مسیر آتی حرکت کشور در تثبیت دستاوردهای مردمی و مترقی روشن‌تر شود، ثبات سیاسی برقرار شود، مسائل اقتصادی حادّ حل شود، و نظام رفاهی و تأمین اجتماعی گسترده‌تر و بهتری برقرار شود. موضع فریبکارانهٔ مخالفان دولت و حامیان آمریکایی آنها از اینجا روشن می‌شود که به‌رغم آنکه پیش از این خواستار تشکیل مجلس بازنگری قانون اساسی بودند، پس از تصمیم دولت به تشکیل این مجلس اعلام کردند که انتخابات این مجلس را نمی‌پذیرند و آن را تحریم می‌کنند. افزون بر این، مخالفان دولت در ماه‌های اخیر برای جلوگیری از تشکیل مجلس بازنگری قانون اساسی، طرح به‌اصطلاح «ساعت صفر» را پیش کشیدند که شامل ایجاد «دولت مخالف موازی» با دولت حاکم، تعطیل کردن محیط‌های کار، تحریک نیروهای نظامی به مقابله با دولت، و خرابکاری برای ایجاد مانع در برگزاری انتخابات است. از جمله، در روزهای پیش از برگزاری و در خود روز برگزاریانتخابات ۲۰۰ مورد به آتش کشیدن دفترها و حوزه‌های انتخاباتی رخ داد، و به مردم و محافظان نیز تیراندازی شد، که در مجموع به مرگ ۱۰ نفر منجر شد. در حین شمارش آرا نیز هَکِر‌های مخالفان، سایتِ ستاد انتخابات را به مدّت چند ساعت خواباندند. پیش از برگزاری انتخابات هم مخالفان یک «نظرسنجی» در مورد مجلس بازنگری قانون اساسی برگزار کردند که با عدم استقبال مردم روبرو شد و شکست خورد، اگرچه رسانه‌های غربی و مخالف دولت ونزوئلا برگزاری «موفق» آن را در بوق و کرنا کردند، به این امید که از آن برای به دست دادن بهانه‌ای به منظور مداخله در ونزوئلا استفاده کنند. انتخابات مجلس بازنگری قانون اساسی برای برگزیدن ۵۴۵ نماینده، با شرکت بیشتر از ۸ میلیون نفر- بیش از آنچه تصوّر می‌شد و حتّی بیش از آرای ریخته شده در انتخابات ریاست‌جمهوری ۴ سال پیش- برگزار شد. فردای روز انتخابات، وزارت خزانه‌داری آمریکا با استفاده از «حکم حکومتی» باراک اوباما که در سال ۲۰۱۵ صادر شده بود و دولت ونزوئلا را «تهدید خارق‌العاده و غیرعادی» برای امنیت ملّی آمریکا دانسته بود، رئیس‌جمهور ونزوئلا را «دیکتاتور» خواند و دارایی‌های او را (که معلوم نیست کدام است) توقیف کرد. مادورو در واکنش به این اقدام دولت آمریکا گفت: «آنها [آمریکایی‌ها] آمریکای لاتین را سگ دست‌آموزی می‌دانند که دُم می‌جنباند و و سرش را به اطاعت تکان می‌دهد. [این اقدام آنها] واکنشی از روی خشم است چون مردم ونزوئلا و رئیس‌جمهور آن از فرمان [آمریکا] برای چشم پوشیدن از مجلس بازنگری قانون اساسی سرپیچی کردند… من از دستورهای امپراتوری اطاعت نمی‌کنم و به‌علاوه، من ضد امپریالیسم هستم.» پیش از برگزاری انتخابات نیز دولت آمریکا تحریم‌هایی را علیه برخی از مقام‌های بلندپایهٔ دولت ونزوئلا اعلام و اِعمال کرد. علاوه بر آمریکا، دولت‌های کانادا، اسپانیا، بریتانیا، آرژانتین، پرو، کلمبیا، مکزیک، و پاناما نیز انتخابات اخیر در ونزوئلا را به رسمیت نشناختند. اتحادیهٔ اروپا نیز اعلام کرد که «شک جدّی دارد که بشود نتیجهٔ انتخابات را به رسمیت شناخت» ولی صحبت از تحریم نکرد. در تازه‌ترین اقدام برای فشار آوردن به ونزوئلا، «بازار مشترک جنوب» (مرکوسور) در اقدامی سیاسی، عضویت ونزوئلا در این پیمان اقتصادی منطقه‌یی را به حالت تعلیق درآورد. «مرکوسور» ماه گذشته نیز ونزوئلا را تهدید به تعلیق عضویت کرده بود. بیانیهٔ تعلیق را چهار عضو کامل این پیمان، یعنی آرژانتین، برزیل، پاراگوئه، و اوروگوئه، و نیز شیلی و کلمبیا و مکزیک و گویان (اعضای وابسته) امضا کردند. به‌رغم موضع مداخله‌گرانهٔ آشکار این کشورها، دولت کوبا و دولت‌های چپ‌گرای منطقه در بولیوی، نیکاراگوئه، و السالوادور برگزاری این انتخابات موفق را به مردم ونزوئلا تبریک گفتند. سخنگوی کمیسیون عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد نیز در یک مصاحبهٔ مطبوعاتی گفت که باید «به خواست مردم ونزوئلا برای شرکت کردن یا نکردن در این انتخابات احترام گذاشت.»
روز جمعهٔ گذشته، مراسم سوگند نمایندگان برگزیدهٔ این مجلس انجام شد و رئیس و معاونان مجلس انتخاب شدند. این مجلس کار خود را به طور رسمی روز شنبه آغاز کرد. کار این مجلس ممکن است تا یک یا دو سال ادامه داشته باشد. ایسایاس رودریگز، یکی از معاون‌های ریاست مجلس در سخنانی در روز جمعه با یادآوری مخالفت‌هایی که با نخستین مجلس بازنگری در زمان هوگو چاوز می‌شد، گفت: «همان بورژوازی که با نخستین مجلس ملّی بازنگری قانون اساسی مخالفت می‌کرد، امروز نیز سعی می‌کند صدای مردم در حمایت از این مجلس را نیز خفه کند. راه این مجلس از گذشتهٔ تاریک راست فاشیستی جداست.» نخستین مورد در دستور کار این مجلس، تشکیل کمیسیون حقیقت‌یاب برای تحقیق دربارهٔ کشتارهایی است که طی اعتراض‌های خشنونت‌آمیز مخالفان راست‌گرای ضددولتی اتفاق افتاده است. نیکولاس مادورو ۹ مورد را برای بحث و بررسی و تصمیم‌گیری در مجلس بازنگری قانون اساسی پیشنهاد داده است که خطوط کلی چشم‌انداز دگرگونی‌های اقتصادی-اجتماعی آتی در آن کشور را نشان می‌دهد: حفظ حقوق ملّت و نیاز به حفظ صلح، بهبود اقتصاد کشور، به رسمیت شناختن برنامه‌های اجتماعی دولت در خود متن قانون اساسی، اصلاح نظام قضایی برای پایان دادن به معافیت از مجازات در قبال جُرم، به رسمیت شناختن و قانونی کردن شکل‌های نوین دموکراسی مردمی و مشارکتی در قانون اساسی- از جمله شوراهای محلی و کمون‌ها، دفاع از حق حاکمیت ونزوئلا و محافظت از آن در برابر مداخلهٔ خارجی، جان تازه دادن به سرشت جمع‌گرایانه و چندفرهنگی ونزوئلا، و تضمین آیندهٔ جوانان از راه تثبیت حقوق آنها و حفظ حیات بر روی کرهٔ زمین در متن قانون اساسی. به‌رغم حرکت‌های خشونت‌آمیز مخالفان دولت، نیکولاس مادورو از آنها دعوت کرده است که در روند گفتگوها و برقراری صلح شرکت کنند تا از این راه بتوان به خواست‌های آنها نیز رسیدگی کرد و زندگی بهتری برای همهٔ مردم ونزوئلا تأمین کرد. مادورو تأکید دارد که فقط با همکاری متقابل و در شرایط صلح و آرامش می‌توان به راه‌حل‌های مناسب رسید. نمایندگان مجلس بازنگری نیز در نخستین جلسهٔ خود بر همین گفتگوی مستقیم و مسالمت‌آمیز با مخالفان تأکید کردند. رودریگز، معاون مجلس، گفت: «مردم ونزوئلا سرنوشت خود را به دست یک اقلیت خشن نمی‌سپارند.»
کشور و دولت و مردم ونزوئلا روزهای دشوار و حسّاسی را می‌گذرانند. کارشکنی از داخل به صورت احتکار و حتّی نابود کردن کالاهای اساسی، تبلیغات مسموم کننده در رسانه‌های خصوصی مخالف دولت، و تحریم‌های اقتصادی خارجی و مداخلهٔ خارجی از راه‌های «مسالمت‌آمیز» گوناگون، از جمله مانورهای سیاسی و اقتصادی و دیپلماتیک (مثل تلاش برای منزوی کردن ونزوئلا در سازمان‌های کشورهای آمریکایی، یا تلاش دادستان ونزوئلا برای غیرقانونی دانستن انتخابات)، و البته خطر جدّی گزینهٔ مداخلهٔ نظامی غیرمستقیم یا مستقیم آمریکا و متحدانش به قصد «تغییر رژیم»، شرایطی به‌شدّت بحرانی را در آن کشور به وجود آورده است. به دست آوردن کنترل بر منابع نفتی ونزوئلا یکی از هدف‌های اصلی امپریالیسم آمریکاست. هفتهٔ پیش رکس تیلرسون، وزیر امور خارجهٔ آمریکا و رئیس پیشین شرکت غول‌پیکر نفتی آمریکایی اکسان موبیل، دربارهٔ اوضاع ونزوئلا گفت: «ما در حال ارزیابی همهٔ گزینه‌هایمان هستیم که ببینیم برای ایجاد تغییر اوضاع چه می‌توانیم بکنیم؛ یا مادورو خودش به این نتیجه می‌رسد که آینده‌ای ندارد و می‌خواهد با توافق خودش صحنه را ترک کند، یا ما می‌توانیم فرآیندهای دولتی را به قانون اساسی بازگردانیم.» دخالت آشکارتر از این در امور داخلی یک کشور دیگر و تهدید به براندازی از این روشن‌تر نمی‌شود. این مواضع یادآور برخورد خشن و کودتایی دولت آمریکا با دولت سالوادور آلنده در شیلی در دههٔ ۱۹۷۰م (۱۳۵۰خ) است که سرانجام به سرنگونی خونین آن و به قدرت رسیدن حکومت نظامی پینوشه شد. دولت ونزوئلا در عمل در تقاطعی قرار دارد که برای رفع بحران به سود مردم، باید مسیر دگرگونی‌های بنیادی در انقلاب بولیواری و حفاظت از منافع اکثریت مردم را با حمایت زحمتکشان و به طور قاطع و با گام‌های استوار پی گیرد. تشکیل مجلس بازنگری قانون اساسی به‌رغم خشونت و تروریسم تحمیل شده توسط نیروهای ضددولتی، می‌تواند گام مهمی به جلو در راه اصلاحات بنیادی در ونزوئلا باشد. پیشنهادهای نه‌گانهٔ نیکولاس مادورو می‌تواند به تحقق تغییرهای بنیادی به سود زحمتکشان در آن کشور کمک کند و الگوی نظام اقتصادی-اجتماعی مردمی و مترقی در آن کشور را تحکیم و تقویت کند. نیروهای ترقی‌خواه ونزوئلا و به‌ویژه حزب کمونیست ونزوئلا برای حفظ دستاوردهای انقلاب بولیواری مردمی دو دههٔ گذشته و تعمیق و گسترش آنها، و آماده کردن زمینه و راه برای حرکت پیگیر به سوی سوسیالیسم با بهره‌گیری از مشارکت واقعی و کامل زحمتکشان در جامعه‌ای پیشاهنگ، همهٔ نیروی خود را به کار انداخته‌اند. تلاش نیروهایی مثل حزب برادر، بر مسیر واکنش انقلابی به بحران موجود و چالش‌هایی است که کشور با آن روبروست. در عین حال، هرگز خطر تجاوز آمریکا و متحدانش را از نظر دور ندارند. حزب کمونیست ونزوئلا معتقد است که مبارزهٔ ضدامپریالیستی و مقاومت در برابر مداخلهٔ خارجی باید در پیوند و همراه با تشدید مبارزهٔ طبقاتی به سود زحمتکشان در داخل کشور باشد. حزب برادر و دیگر نیروهای ترقی‌خواه می‌دانند که تنها با اتکا به نیروی سازمان‌یافتهٔ مردمی و برنامه‌ای مترقی به سود اکثریت زحمتکش جامعه است که می‌توان بخت غلبه بر این دشواری‌ها را داشت.
این روزها به‌ویژه در آمریکای لاتین همهٔ چشم‌ها به سوی ونزوئلاست. شکست یا پیروزی جنبش بولیواری و چپ‌گرا در این کشور، انجام دگرگونی‌های بنیادی دموکراتیک و مردمی، و تأمین و تضمین حقوق زحمتکشان در آن کشور، تأثیر چشمگیری بر دستاوردهای مترقی زحمتکشان و بر تحوّل‌های جاری و آتی در آن منطقه و در جهان خواهد داشت. آنچه این روزها در آمریکای لاتین و منطقهٔ کارائیب می‌گذرد، حاوی درس‌های گران‌بهایی نیز برای همهٔ مبارزان مدافع طبقهٔ کارگر و زحمتکشان است. حزب تودهٔ ایران از نزدیک این تحوّ‌ل‌ها را دنبال می‌کند و ضمن محکوم دانستن مداخلهٔ خارجی در امور داخلی ونزوئلا، همبستگی برادرانهٔ و قاطع خود را با زحمتکشان و نیروهای سیاسی ترقی‌خواه آن کشور، به‌ویژه با حزب کمونیست ونزوئلا، ابراز می‌کند و برای آنها پیروزی در نبرد دشوار کنونی و در تأمین رفاه و بهروزی برای زحمتکشان ونزوئلایی آرزوی موفقیت دارد.
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۰۳۱، ۱۶ مرداد ماه ۱۳۹۶
