حزب تودهٔ ایران، مسئلهٔ ملی، و همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق
حزب تودهٔ ایران بر پایهٔ اعتقاد و تعهدش به اصل لنینی حق تعیین سرنوشت ملّی، از مبارزهٔ خلق‌های مورد ستم در کشور خودمان و در دیگر کشورهای جهان برای رفع ستم ملی حمایت می‌کند، ضمن اینکه به ضرورت توجه به ارتباط دیالکتیکی میان این مبارزه از یک سو، و مبارزه برای صلح و در راه رهایی اجتماعی-سیاسی ملّت‌ها و خلق‌ها و پیکار با امپریالیسم از سوی دیگر، آگاه است .
با برگزاری همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق در روز دوشنبه سوّم مهر، بحث‌های ماه‌های اخیر در بارهٔ این موضوع وارد مرحلهٔ تازه‌ای شد. مقام‌های مسئول اقلیم کردستان اعلام کردند که نزدیک به ۷۸ درصد از مردم کردستان در همه‌پرسی شرکت کردند و رأی خود را به صندوق‌ها ریختند. بر اساس گزارش‌های اعلام شده، بیش از ۹۱ درصد از رأی‌دهندگان از پیشنهاد استقلال کردستان عراق حمایت کرده‌اند. گفتنی است که نتیجهٔ این همه‌پرسی هیچ‌گونه پیامد یا الزام قانونی به همراه نخواهد داشت و فقط نشان‌دهندهٔ خواست رأی‌دهندگان است. همان‌‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، در حالی که دولت عراق بر پایهٔ قانون اساسی کشور با این همه‌پرسی مخالف بود، ایران و ترکیه و سوریه- کشورهای هم‌مرز با عراق-، نسبت به پیامدهای برگزاری آن هشدار داده بودند، و سازمان ملل متحد نیز دولت خودمختار اقلیم کردستان را به بازنگری در طرح خود فراخوانده بود، اصرار دولت اقلیم کردستان به رهبری مسعود بارزانی به برگزاری همه‌پرسی شرایط حادی را ایجاد کرده است.
نه به توسل به تهدید، خشونت، و نظامیگری!
مانور نظامی نیروهای نظامی مشترک ترکیه و عراق در مرز بین دو کشور در روز ۳ مهر، قطع شدن پروازهای بین‌المللی به فرودگاه اربیل در اقلیم کردستان عراق، اعلام ممنوعیت دوطرفهٔ حمل و نقل نفت، گازوئیل، و دیگر مواد سوختی از مرزهای ایران و کردستان عراق، نخستین نشانه‌های بالا گرفتن تنشی است که در صورت ادامه یافتن و شدّت گرفتن، می‌تواند پیامدهای خطرناکی برای صلح و آرامش در خاورمیانه داشته باشد. سردار سپاهی جزایری، سخنگوی ارشد نیروهای مسلّح ایران، روز شنبه ۸ مهر اعلام کرد که “رزمایش مشترک ”اقتدار“ توسط نیروهای مسلّح جمهوری اسلامی ایران و واحدهایی از ارتش عراق در مرزهای مشترک در مناطق مرزی قصرشیرین تا پرویزخان، مرز باشماق در مریوان، و مرز تمرچین در پیرانشهر” برگزار خواهد شد. او برگزاری این رزمایش را در چارچوب درخواست دولت عراق با هدف “همکاری جمهوری اسلامی ایران برای استقرار حاکمیت دولت مرکزی در پایانه‌های مرزی ایران با عراق” مطرح کرد. بر اساس گزارش رسانه‌ها، سلیم الجبوری رئیس پارلمان فدرال عراق در اظهار نظری دربارهٔ همه‌پرسی روز ۳ مهر، ضمن تأکید بر حفظ وحدت و تمامیت ارضی آن کشور اعلام کرد که این همه‌پرسی بر انتخابات آیندهٔ عراق نیز تأثیر خواهد گذاشت و کشور را وارد مرحلهٔ سیاسی جدیدی می‌کند.
الجبوری گفت: “وحدت عراق دغدغهٔ اصلی ماست و از آن کوتاه نخواهیم آمد. ما به باقی ماندن کردها در چارچوب یک میهن اهتمام داریم. نمایندگان کرد نسبت به حفظ وحدت عراق قسم یاد کرده اند.” الجبوری همچنین اظهار داشت: “اگر وحدت را حفظ نکنیم، همگی زیان می بینیم. [کار کردن در] چارچوب دموکراتیک تنها راه حفظ وحدت عراق در مقابل خطرات است… حل مشکلات عراق از طریق گفتگو بین تمام طرف‌ها میسّر است.”
همچنین، روز چهارشنبه ۵ مهر، ۲۱۰ نفر از نماینگان مجلس ایران در بیانیه‌ای برگزاری همه‌پرسی توسط اقلیم کردستان عراق را محکوم کردند و آن را “اقدام تجزیه‌طلبانه” خواندند، و از اقدام‌های دولت و مجلس فدرال عراق در برخورد با این موضوع حمایت کردند.
حزب کمونیست عراق: راه حل فدرالیسم ترقی‌خواهانه است!
هیئت سیاسی حزب کمونیست عراق روز ۲۹ شهریور با انتشار نامه‌ای رسمی خطاب به مقام‌های رسمی عالی‌رتبهٔ عراق، از جمله حیدر العبادی نخست‌وزیر، فؤاد معصوم رئیس‌جمهور، سلیم الجبوری رئیس مجلس، فائیک زیدان رئیس شورای عالی قضات، و همچنین مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان، در مورد بحران پیش آمده در ارتباط با اقلیم کردستان اعلام نگرانی کرد. رهبری حزب کمونیست عراق در این نامه ضمن اشاره به اینکه بحران روابط بین دولت فدرال و دولت منطقه‌یی کردستان در ماه‌های اخیر به‌شدّت به وخامت گراییده است، متذکر شد که در چند سال گذشته، شخصیت‌های مسئول از هر دو طرف به عوض ارائه دادن راه‌حل‌های منطقی و برنامه‌های روشن، بر آتش نفاق و بحران نفت ریخته‌اند. کمونیست‌های عراقی در این نامه مسئولیت اصلی بحران را متوجه کسانی دانسته‌اند که طبق قانون اساسی عراق، در عمل قدرت را به دست دارند. در این بیانیه آمده است که “یکی دیگر از عواملی که موجب تخریب رابطه بین دو طرف شد، نبود ارادهٔ سیاسی برای اجرای مادهٔ ۱۴۰ قانون اساسی و حل مسائل مربوط به مناطق مورد مناقشه [در بیرون از اقلیم کردستان] است.” حزب کمونیست عراق ضمن تشریح همه‌جانبهٔ وضعیت بغرنجی که در آن کشور به وجود آمده است، متذکر شد: “بر این اساس، ما از فرمول فدرال حمایت کردیم که در قانون اساسی عراق تصویب شده و فرمولی پیشرفته برای ساختار حکومتی و اداری در یک کشور چندملیتی است. متأسفانه همهٔ توان و مزیت‌های این فرمول فدرالیسم به کار گرفته نشده و ساختمان دولت فدرال دموکرات در عراق هنوز کامل نشده است. حزب‌های گوناگونی که بالاترین مقام‌ها را در دولت عراق داشته‌اند، شرایط لازم را برای تکمیل ساخت‌وساز این دولت فدرال فراهم نکرده‌اند تا مشارکت در حرف و در عمل برای همهٔ مردم ما و به‌ویژه برای مردم منطقه کردستان، در مدیریت و تصمیم‌گیری در امور کشور بر اساس شهروندی جاری شود، و در نتیجه اتحاد داوطلبانهٔ خلق‌ها در یک عراق دموکراتیک فدرال تقویت شود.”
رهبری حزب کمونیست عراق در بخشی از نامهٔ خود برخورد یک‌جانبهٔ رهبران اقلیم کردستان با مسئله را مورد نقد قرار داده و از جمله متذکر شده است: “به نظر ما، تغییر ساختمان دولت فدرال، که ساختار آن طبق قانون اساسی سال ۲۰۰۵ تعیین شده است، نمی‌تواند یک‌طرفه و توسط یکی از نیروها به مرحلهٔ اجرا گذاشته شود. ما در حالی که حق این یا آن منطقه را برای برگزاری همه‌پرسی برای بررسی و شناسایی دیدگاه‌های اهالی خود به رسمیت می‌شناسیم، موضوع اصلی را این می‌دانیم که با پیامدها و نتایج آن [همه‌پرسی] که بر کل دولت فدرال تأثیر خواهد داشت، چگونه باید برخورد کرد و آنها را به اجرا گذاشت.”
راه حل بحران، پاسخ به مطالبات برحق مردم است!
حزب تودهٔ ایران پیش از این در سه مقاله و گزارش، در ماه‌های فروردین، تیر، و مرداد سال جاری، نظر خود را در مورد تصمیم رهبری حزب دموکرات کردستان عراق به برگزاری همه‌پرسی استقلال، و این ادعا که گویا تنها راه حل مسئلهٔ ملی در کردستان عراق اعلام استقلال این منطقه به مثابه یک کشور است، ارائه داده است. حزب ما با تأکید بر ضرورت حل مسئلهٔ ملی، بهره‌گیری از سازوکارهای مؤثری را در این راه ضرور دانسته است که ضمن توجه به شرایط حساس و بغرنج منطقه، حضور گسترده و عملکرد نیروهای تروریستی داعش و نیروهای وابسته به امپریالیسم در عراق و سوریه، و طرح‌های درازمدّت قدرت‌های امپریالیستی به منظور پاره‌پاره کردن کشورهای منطقه و به‌ویژه عراق و سوریه، به کمک چنان سازوکارهایی بتوان شرایط را برای تأمین مطالبات برحق مردم ستم‌دیدهٔ کردستان در هر یک از چهار کشور منطقه (عراق، سوریه، ترکیه، و ایران) فراهم آورد.
آنچه لازم است در ارتباط با برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق مورد تأکید قرار بگیرد، این است که حزب تودهٔ ایران بر پایهٔ اصول اعتقادی‌اش، از حق خلق کرد، و به طور کلی از حق همهٔ خلق‌های ستم‌دیدهٔ ساکن کشورهای منطقه و به‌ویژه میهن خودمان ایران، در مبارزه برای حل مسئلهٔ ملی و دستیابی به خود مختاری دفاع کرده، می‌کند، و خواهد کرد. حزب ما از همان آغاز مبارزه‌اش در ۷۶ سال قبل، راه‌حل‌های مشخصی را برای این مسئله مطرح کرد و در اسناد سیاسی و برنامه‌یی خود گنجاند. حزب تودهٔ ایران بر پایهٔ اعتقاد و تعهدش به اصل لنینی حق تعیین سرنوشت ملّی، از مبارزهٔ خلق‌های مورد ستم در کشور خودمان و در دیگر کشورهای جهان برای رفع ستم ملی حمایت می‌کند، ضمن اینکه به ضرورت توجه به ارتباط دیالکتیکی میان این مبارزه از یک سو، و مبارزه براس صلح و در راه رهایی اجتماعی-سیاسی ملّت‌ها و خلق‌ها و پیکار با امپریالیسم از سوی دیگر، آگاه است. بر این اساس است که حزب ما همانند بسیاری از حزب‌های کمونیست در کشورهایی که محل زندگی و سکونت چندین ملیت و خلق است، تعهد خود به مبارزه برای تضمین حقوق اقلیت‌های ملّی در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، مذهبی، و فرهنگی، از جمله حق آموزش به زبان مادری را در اسناد برنامه‌یی خود گنجانده است. ما معتقدیم که چنین تعهدی به رفع ستم ملّی و رهایی هر اقلیت ملّی، در واقع در خدمت مبارزه برای رسیدن به هدف‌های آزادی‌خواهانه و ترقی‌خواهانهٔ به سود همهٔ زحمتکشان کشور است.
حزب‌های کمونیست و نیروهای اصیل مبارز در راه صلح و سوسیالیسم در کشورهای منطقهٔ ما، منطقه‌ای که علاوه بر ملیت‌های گوناگون دیگر، کُردها نیز قرن‌هاست در آن ساکن‌اند و زندگی می‌کنند، همواره از حق همهٔ خلق‌ها و از جمله خلق کُرد برای خودگردانی و دستیابی به خواست‌های برحق اداری، فرهنگی، مدنی، اجتماعی، و اقتصادی‌شان حمایت کرده‌اند. تاریخ حزب‌های کمونیست در منطقهٔ خاورمیانه در امر مبارزه در راه حقوق اقلیت‌های ملّی و حل مسئلهٔ ملی، از جمله در منطقه‌های کُردنشین، حاوی فصل‌های درخشانی است. کمونیست‌ها دوش به دوش خلق‌های منطقه در مبارزه برای به رسمیت شناختن حقوق سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی خلق‌ها، و از جمله حق آموزش و مراوده (از جمله در اداره‌ها و نهادهای مدنی) به زبان مادری و طیف گسترده‌ای از آزادی‌های بنیادی در فعالیت‌های فرهنگی، شرکت داشته‌اند و کارنامهٔ درخشانی در این زمینه دارند. ضروری است اشاره کنیم که شعار تاریخی حزب دموکرات کردستان ایران، ”دموکراسی برای ایران، خودمختاری برای کردستان“، رابطهٔ ساختاری میان برقرار شدن دموکراسی در ایران و نهادیه شدن آن از یک سو، و وجود خودمختاری در کُردستان ایران از سوی دیگر را به خوبی و درستی نشان می‌دهد. در تاریخ معاصر مبارزات مردم میهن ما، رابطهٔ تاریخی میان کمونیست‌های ایران و به‌ویژه حزب تودهٔ ایران که در راه بهروزی همهٔ ملّت ایران رزمیده‌اند، و جنبش رهایی‌بخش خلق کُرد که در نیمهٔ نخست دههٔ ۱۳۲۰ به تشکیلِ حزب دموکرات کردستان ایران در ۲ آبان ۱۳۲۴ و سه ماه پس از آن- در دوم بهمن ۱۳۲۴– به تشکیل ”جمهوری مهاباد“ در کردستان منجر شد، ثبت است.
حزب‌های کمونیست به موازات این پشتیبانی از حق ملّت‌ها در تعیین سرنوشت خود، در دهه‌های اخیر و با توجه به سیاست‌های تجاوزگرانه و حساب شدهٔ امپریالیسم برای بازترسیم مرزهای کشورهای منطقهٔ خاورمیانه و ”تغییر رژیم“ در این کشورها با هدف تقویت سلطه و سرکردگی خود، هشیارانه مخالفت اصولی و قاطع خود را با سیاست تکه‌تکه و تجزیه کردن کشورهای منطقه اعلام کرده‌اند. واقعیت این است که نیروهای ترقی‌خواه و چپ در خاورمیانه بر پایهٔ تجربه‌های مشخص خود در مورد سیاست‌ها و عملکردهای سلطه‌گرانهٔ امپریالیسم، به این باور رسیده‌اند که در بحث و بررسی و نظردهی در شرایط کنونی دربارهٔ حل “مسئلهٔ ملی” باید زمینه و چارچوب قتل و غارت‌های خونین و ویرانگر جهادگران تکفیری که عراق و سوریه را به آتش کشیده‌‌اند و به بی‌ثباتی دامن زده‌اند، و نیز هدف‌های استراتژیک امپریالیسم آمریکا و قدرت‌های منطقه‌یی- ترکیه، ایران، اسرائیل، و عربستان سعودی- را به طور مشخص در نظر داشت. حزب تودهٔ ایران ضمن اینکه نسبت به سیاست‌های رهبران و تصمیم‌گیرندگان اقلیم کردستان عراق در مورد برگزاری همه‌پرسی استقلال و پیامدهای آن به طور جدّی نگران است، با سیاست‌های تهدید و فشار از سوی ارتجاع منطقه و به‌ویژه حکومت‌های ایران و ترکیه که خود کارنامهٔ سیاهی در رفتار با خلق کرد دارند، قاطعانه مخالف است. تلاش‌های مذبوحانهٔ رژیم ولایی ایران در هفتهٔ گذشته برای دستگیری فعالان سیاسی کردستان ایران باید از سوی نیروهای دموکراتیک و ترقی‌خواه کشور قاطعانه محکوم شود. شرایط سیاسی حاکم بر کردستان ایران و اقلیم کردستان عراق به طور کلی با هم متفاوت است. مبارزهٔ نیروهای سیاسی در کردستان و بقیهٔ مناطق ایران باید به شکل‌گیری و کامیابی جنبش متحد و سازمان‌یافته‌ای که شعارهای اساسی آن دستیابی به صلح، طرد دیکتاتوری ولایی حاکم، برقراری دموکراسی راستین و عدالت اجتماعی در ایران، و فدرالیسم ترقی‌خواهانه در مناطق ملّی است، توجه جدّی داشته باشد.
بی‌تردید دسته‌بندی‌های فرقه‌یی در حکومت فدرال عراق و تعلل و مانع‌تراشی در تأمین حقوق خلق کرد، عاملی قطعی در به وجود آمدن بحران کنونی بوده است. همان‌طور که پیشتر اشاره شد، تنها راه حل بحران به وجود آمده، مذاکره واقعی و به دور از بندبازی‌های سیاسی میان دولت فدرال عراق و رهبران اقلیم کردستان با هدف برقراری دموکراسی واقعی، تأمین حقوق بنیادی و تحقق خواست‌های برحق مردم محروم و ستم‌دیدهٔ کردستان عراق بر پایهٔ مواد قانون اساسی آن کشور است که می‌تواند نقطهٔ آغاز خوبی برای تضمینٔ یک فدرالیسم ترقی‌خواهانه و پیشرو باشد. ما نگران هستیم که بدون کوشش در این مسیر، مردم کردستان نه‌فقط در عراق، بلکه در ایران، سوریه، و ترکیه نیز با وضعیت وخیم‌تری مواجه شوند و سرنوشتشان بهانه‌ای برای تشدید مداخله‌های فاجعه‌بار امپریالیسم و سرکوبگری نیروهای ارتجاعی شود.
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۰۳۵، ۱۰ مهر ماه ۱۳۹۶
