بحران آب و برق و بالا گرفتن اعتراض‌های مردم در عراق
”…قطع ناگهانی ۱۳۰۰ مگاوات نیروی برق دریافتی از ایران که به‌وسیله سه شبکه “مرصاد- دیالی”، “کرخه- عماره”، “خرمشهر- بصره” و دو شبکه “سرپل‌ذهاب- خانقین” به عراق تحویل می‌شد، گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر فشار ایران به‌منظور انحراف مسیر تحولات سیاسی در عراق پس از انتخابات اخیر این کشور را برانگیخته است…“
روز جمعه، ۲۹ تیرماه، در میدان آزادی (التحریر) بغداد، تظاهرکنندگان با سر دادن شعار: “نه سنی، نه شیعه، سکولار، سکولار”، مخالفت صریح‌شان را با رقابت‌های سکتاریستی (فرقه‌گرایانه) مخرب ابراز داشتند.
تظاهرات و اعتراض‌های خیابانی اخیر در عراق که از بندر بصره- مرکز استان بصره در جنوب عراق- از ۱۷ تیرماه آغاز و به‌سرعت به استان‌های مرکزی و جنوبی کشیده شد، با پشتیبانی مردم در شهر بغداد، پایتخت آن کشور، برای هفته دوم ادامه یافته است. این تظاهرات در حقیقت ادامه اعتراضات و تظاهرات مردم شهرهای مختلف عراق و خصوصاً اهالی بغداد از سال ۲۰۱۰ (پیش از شروع جنبش‌ها و انقلاب‌های مردم در تونس، مصر، یمن و دیگر کشورهای عربی در شمال آفریقا و جنوب‌غربی آسیا) است. این اعتراض‌ها به کمبود امکانات حداقلی زندگی انسانی مانند آب و برق و بهداشت به‌اضافهٔ اعتراضات به بیکاری روزافزون جوانان- خصوصاً آنانی که مدارک تحصیلی دانشگاهی دارند- و فساد و غارت پول و ثروت کشور از سوی باندهایی که از جانب مسئولان حکومتی حمایت می‌شوند و همچنین اعتراض به دخالت آشکار همسایگان (ترکیه و ایران) پس از خروج نیروهای اشغالگر آمریکایی از کشور، به‌طور مستمر ادامه داشته است.
حزب کمونیست عراق و هواداران آن که در طول این سال‌ها با دفاع از خواست‌های مشروع مردم و همراه و در کنار مردم در میدان “التحریر” بغداد حضور داشته و در انتخابات اخیر پارلمانی در کشور بر پایه دفاع پیگیرشان از منافع زحمتکشان به موفقیتی چشمگیر دست یافته است، در بیانیه‌یی، در همراهی و حمایت از اعتراضات و تظاهرات مسالمت‌آمیز اخیر دلیل شروع اعتراضات را این‌گونه عنوان کرد: “اعتراض‌ها، تظاهرات و تحصن‌های اخیر به‌دنبال بحران دیرینهٔ برق که با وجود وعده‌ووعیدهای مسئولان و هزینه‌های هنگفتی که به بهانه حل این مشکل به‌هدر رفته است، آغاز گردید. هم‌زمانی بحران برق با کمبود آب و افزایش بیکاری در تابستانی بسیار گرم مشکلات را صدچندان و نارضایتی مردم را به حد اعلا رساند. در چنین اوضاع ناگوار و غیرقابل‌تحملی، مقام‌های محلی و فدرال، به‌جز اعتراض از جانب مردم گرفتار چه انتظاری دارند. در برابر نبود خدمات رفاهی و انسانی و خصوصاً بحران دیرینه برق هیچ بهانه‌یی پذیرفتنی نیست. نه هدر دادن میلیاردها دلار و نه خصوصی‌سازی هیچ‌کدام تغییری محسوس و ملموس در رفع کمبودها نداشته‌اند و این وضعیت اسف‌ناک همچنان به بازتولید بحران ادامه می‌دهد. در همین شرایط، مسئولان و افراد صاحب نفوذ در توجیه بحران بهانه‌هایی را در ۱۵ سال اخیر تکرار می‌کنند و تنها به چگونگی ادامه سلطه و حفظ مقام‌ها و منصب‌های‌شان می‌اندیشند. آنان به همان شیوه‌های پیشین که فجایع و نابسامانی‌ها (و در رأس آن‌ها آنچه داعش انجام داد) را به‌وجود آورد، همچنان ادامه می‌دهند. صاحبان نفوذ به‌رقابت در چگونگی قبضه، انحصار و ادامه قدرت مشغول‌اند و در مقابل، مردم با فقر و بیماری و گرسنگی دست به گریبان‌اند.”
در این هنگامه که مردم بصره علاوه بر تمامی نابسامانی‌ها و فجایع تحمل‌ناپذیر، در گرمای بالای ۵۰ درجه تابستانی خانه‌های خود را بدون آب و برق یافتند به خیابان‌ها ریختند. آتش خشم مردم به‌فغان آمده از بی‌کفایتی و فساد مسئولان به‌سرعت استان‌های “میسان”، “واسط”، “ذی قار”، “نجف”، “بابِل” و کربلا را درنوردید و حمایت و پشتیبانی بغداد را در کنار خود احساس کرد. خواست‌های تظاهرکنندگان، در کنفرانسی مطبوعاتی- که بخشی از آن از سوی روزنامه “طریق‌الشعب” (ارگان حزب کمونیست عراق) منتشر گردید- از زبان نمایندگان آنان به‌شرح زیر اعلام شد:
۱. ارائه راه‌حل برای مشکل آب و برق و ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان و صاحبان مدارک تحصیلی دانشگاهی از میان بومیان بصره و جایگزینی کارکنان خارجی با نیروی کار عراقی بر اساس ضرورت‌ها و بهبود خدمات شهری در شرایط گرمای هوا و آلودگی‌های زیست‌محیطی بصره که بر اثر جنگ و صنایع آلوده‌کننده ایجاد شده است.
۲. اخراج مدیران کل و مسئولان امنیتی فاسد در استان که نابسامانی‌ها و سطح نازل بهداشت و دیگر نیازهای زندگی انسانی در استان را باعث گردیده‌اند. بازداشت عناصر فاسد و اخراج مدیرانی که بیش از ۴ سال در منصب خود بوده‌اند نیز ازجمله خواست‌های این بند است.
۳. تشکیل کمیته‌های نظارت بر درآمدهای عمومی حاصل از فعالیت‌های شرکت‌هایی که در استان مشغول کار و کسبِ درآمد بوده‌اند و محاسبه درآمدها به‌منظور بهبودی اوضاع استان و استفاده از درآمدهای پترودلار برای بهبود اوضاع و توسعه استان و اعلام بودجه و سهمیه استان از بابت درآمدهای یادشده.
۴. لغو پروژهٔ خصوصی‌سازی خدمات برق‌رسانی و پرداخت خسارت به کسانی که از فعالیت‌های آلوده‌کننده محیط زیست از سوی شرکت‌های نفتی زیان دیده‌اند.
۵. تعیین میزان ۵۰ درصد از درآمد ناشی از گمرکات و منافذ ورودی و مجوزهای صادره برای فعالیت‌های نفتی.
پدیده بیایان‌زایی در عراق، نتیجه مستقیم از بین رفتن تالاب‌ها، کمبود منابع آب، شور شدن زمین‌های زراعی بر اثر پسآب‌ها و خشک‌سالی بوده و هجوم ساکنان روستاها و عشایر و به‌وجود آمدن حاشیه‌نشینی در شهر بصره و درنتیجه افزایش بی‌رویهٔ جمعیت در بصره را باعث شده، به‌گونه‌ای که جمعیت بصره ناگهان از شش‌صد هزار نفر به سه میلیون نفر رسیده است. از پیامدهای این افزایش سریع و بی‌رویه، کسب رده دوم حاشیه‌نشینی در بصره به‌نسبت ۱۴ درصد در کشور عراق و پس از بغداد بوده است. درصدِ فقر از ۳, ۳ درصد در سال ۲۰۰۷ به ۳/ ۱۶ در صد در سال ۲۰۱۱ رسیده است. به‌گزارش “هیئت بین‌المللی محیط زیست و انرژی”، نیمی از ساکنان بصره در حوالی سال ۲۰۲۰ به بیماری سرطان مبتلا خواهند شد و طبق گزارش یونیسف ۳۰۰ هزار کودک در بصره از محرومیت (در تمام انواع آن) رنج می‌برند.
این‌ها همه درحالی‌است که ارقام نجومی حاصل از درآمدِ صدور نفت از رقمی حدود سه تریلیون دلار از سال ۲۰۰۳ به بعد حکایت دارد.
طبق اظهارات محافل کارشناسی در عراق، جمهوری‌اسلامی ایران در ده سال اخیر راه ورود ۳۵ رودخانه و منبع آبی که به کشور عراق وارد می‌شوند را بسته و درنتیجه این سیاست، کشور عراق ۸۰ درصد منابع آبی وارده از ایران را از دست داده است. اگرچه ظاهراً روابط جمهوری‌اسلامی و دولتمردان عراقی دوستانه وانمود می‌شود، اما در حقیقت امر، در سیاست‌های اقتصادی، جمهوری‌اسلامی روشی غیرانسانی و غیرقانونی و خلاف کلیه استانداردها و عرف‌های بین‌المللی را درپیش گرفته است.
جمهوری‌اسلامی ایران همچنان به سدسازی و انحراف مسیر رودخانه‌ها ادامه داده و تغییر مسیر رودخانه “سیروان” در بعد از ۲۰۰۳ و احداث سد “کرمانشاه بزرگ” بر همین رودخانه، تعطیلِ نیروگاه برقی “دربندی خان” که پیش از این با استفاده از آب دریاچه و سد دربندی خان (۷۰ در صد آب دریاچه و سد دربندی خان پیش از این از رودخانه سیروان تأمین می‌شد) را باعث گردید. همین سیاست در منطقه سردشت با احداث سد “گولگه سردشت” باعث بحران آب در مناطق کوردی عراق خواهد شد.
احداث سد “کرخه” بزرگ‌ترین فاجعه زیست‌محیطی را با خشک کردن تالاب بین‌المللی و بزرگ “حُویزه” در دو سوی مرزهای ایران و عراق را به‌وجود آورد.
بر اساس پیش‌بینی برخی از مؤسسه‌های بین‌المللی که کشورهای جهان را از نظر درجه بالای تهدید در مضیقه بودن از نظر آب در سال ۲۰۴۰ رتبه‌بندی کرده‌اند۱، کشور عراق در سال ۲۰۴۰ به کشوری فاقد “رودخانه” تبدیل خواهد شد. حکومت فعلی عراق از بحران هولناک آبی در ده سال آینده آن هم بر اثر افتتاح سد “الیسو”ی ترکیه سخن به‌میان می‌آورد. مقام‌های ایرانی و سایت‌های وابسته به آنان نیز احداث این سد را عامل بیایان‌زایی و افزایش ریزگردها در ایران می‌دانند.
ترکیه با سوءِاستفاده از خلأ قدرت در سال‌های پس از فروپاشی و سقوط حکومت بعث در عراق (۲۰۰۳ به بعد) و ضعف حکومت سوریه بر اثر درگیری‌های داخلی (از سال ۲۰۱۱ به بعد) سیاستی استعماری درخصوص تقسیم عادلانه منابع آبی نسبت به هردو کشور درپیش گرفته است، به‌گونه‌ای که با طراحی پروژه‌های عظیم سدسازی به احداث ۱۷۰۰ سد و دریاچه مصنوعی اقدام کرد. این سدها از سد “آتاتورک” آغاز و به سد عظیم “الیسو” منتهی شده است. درنتیجه اتخاذ این سیاست‌ها سهم آب وارده به کشور عراق از ۸۴ میلیارد مترمکعب در سال‌های دهه ۷۰ میلادی قرن گذشته به کمتر از ۳۸ میلیارد مترمکعب یعنی فقط نیمی از نیاز آبی کشور عراق خواهد رسید. قطع ناگهانی ۱۳۰۰ مگاوات نیروی برق دریافتی از ایران که به‌وسیله سه شبکه “مرصاد- دیالی”، “کرخه- عماره”، “خرمشهر- بصره” و دو شبکه “سرپل‌ذهاب- خانقین” به عراق تحویل می‌شد، گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر فشار ایران به‌منظور انحراف مسیر تحولات سیاسی در عراق پس از انتخابات اخیر این کشور را برانگیخته است.
اظهارات “ولایتی”، مشاور عالی رهبر جمهوری‌اسلامی، پیش از انتخابات اخیر عراق (درخصوص مجاز ندانستن ورود کمونیست‌ها و لیبرال‌ها به پارلمان و دولت عراق) و سفرهای مکرر سردار قاسمی، فرمانده سپاه قدس، پس از اعلام نتایج انتخابات و تشدید فشار به سران ائتلاف‌ها برای تشکیل بلوک سیاسی‌ای طرفدار ایران، ازجمله علت‌های این گمانه‌زنی‌هاست.
این درحالی است که بر اساس گزارش‌های منتشر شده، دولت عراق برای تأمین برق از سال ۲۰۰۳ تا کنون هزینه‌ای معادل ۴۱ میلیارد دلار صرف کرده است.
اضافه بر بحران بی‌برقی به‌خصوص در فصل تابستان که سال به سال رشد کرده، و علاوه بر آن، خشک شدن دو رودخانه بزرگ و بحران آموزش و بهداشت و مسکن و نقل‌وانتقال عمومی و آلودگی محیط زیست وحشتناک، بیکاری، نابودی زمین‌های زراعی، از بین رفتن تالاب‌های بین‌المللی و فساد و غارت اموال عمومی نه بلایی آسمانی بلکه نتیجه بی‌کفایتی حکومت‌های بر سرکار آمده (مالکی- عبادی) و مسئولان وابسته به آنان و باندهای حمایت‌شده از جانب اسلام سیاسی و فرقه‌ای بوده است.
حزب کمونیست عراق در پایان بیانیه‌اش بر ضرورت انجام تغییر و اصلاحات تأکید و اعلام کرده است: “اوضاع عمومی کشورمان و روند تحولات کنونی، یک بار دیگر، ضرورت بازنگری و اهمیت آغاز روند تغییر و اصلاحات و نفی هرگونه روش سهمیه‌بندی فرقه‌ای و قومی و ارائه آلترناتیوی ملی به‌وسیلهٔ حکومتی که با کارآیی بتواند به تحقق دستاوردهای ملموس در مسیر منافع مردمی که مدت‌هاست در انتظارند را تأکید می‌کند.”
بنا بر گزارش رسانه‌ها، روز جمعه، ۲۹ تیرماه، تظاهرات‌های اعتراضی‌ای گسترده در بغداد و بصره برگزار شد. تظاهرکنندگان شاهراه میان استان “میسان” در عراق و مرز ایران را مسدود کردند و از دولت مرکزی خواستند برای پایان دادن به بحران آب و برق که بخش‌هایی بزرگ از کشور را فلج کرده است اقدام کند. در میدان آزادی (التحریر) بغداد، تظاهرکنندگان با سر دادن شعار: “نه سنی، نه شیعه، سکولار، سکولار”، مخالفت صریح‌شان را با رقابت‌های سکتاریستی (فرقه‌گرایانه) مخرب در سال‌های اخیر ابراز داشتند.
—————————–
1. Ranking the World’s Most Water-Stressed Countries in 2040
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۰۵۶، ۱ مرداد ماه ۱۳۹۷
