فاصلهٔ شعارها و واقعیت‌ها در روابط ایران با عراق
هفته گذشته “برهم صالح”، رئیس‌جمهور عراق، طی سفری رسمی به تهران وارد شد. روحانی با اشاره به نشست هیئت‌های عالی‌رتبه دو کشور ایران و عراق اظهار داشت: “در این نشست ضمن بررسی روابط دو کشور، دو طرف ضمن تأکید بر ادامه روند توسعه روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر این نکته نیز اذعان داشتند که ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه روابط وجود دارد که باید از آنها بهره گرفت.”
رئیس‌جمهوری عراق هم گفت: “امروز پیامی روشن از بغداد آورده‌ام که در عراق اهمیت روابط با جمهوری‌اسلامی ایران را درک می‌کنیم و این روابط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بین دو کشور، ریشه در تاریخ دارد.” رئیس‌جمهوری عراق بابیان اینکه “عراق باید به عرصه‌ای برای اشتراک منافع ملت‌های منطقه تبدیل شود و نه میدانی برای کشمکش اراده‌های متناقض”، در ادامه افزود: “نظام جدید منطقه‌ای باید مبتنی بر همگرایی سیاسی و همکاری ملت‌ها باشد که در این راستا استقلال و حاکمیت کشورها محترم و مقدم شمرده شود.” او افزود: “در همین چارچوب باید منافع ملت‌ها و کشورها را بر هر ملاحظه‌ای مقدم بداریم و در همین راستا از وزارتخانه‌های خارجه و صنایع می‌خواهم که فعالیت‌های مشترک را گسترش دهند.” سایت “دیپلماسی ایرانی”، با اشاره به تحریم‌های آمریکا علیه ایران، دربارهٔ موانعی که روابط ایران و عراق را با مشکل مواجه می‌سازد نوشت: “در شرایط کنونی روز به‌روز فضای دوقطبی ایران و ایالات‌متحده درحال پررنگ‌تر شدن است و این فضای به‌شدت قطبیت یافته درحال تعمیم به تحولات خاورمیانه نیز هست. لذا کشورهای منطقه در این گذار گزینه‌ای به‌نام بی‌طرفی ندارند. اما در این بین چراغ سبز اتحادیه اروپا از بغداد برای تداوم همکاری با تهران می‌تواند در کوتاه‌مدت نگرانی‌های بغداد را کاهش دهد. چراکه اتحادیه اروپا علاوه بر حمایت از موضع عراق در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، اعلام آمادگی کرده تا از بغداد در برابر عواقب این تحریم‌ها حمایت کند. ازاین‌رو به‌نظر می‌آید که سفر رئیس‌جمهوری عراق به ایران در این برهه حساس از همان اندازه از اهمیت برخوردار است که سفر او به عربستان سعودی نیز می‌تواند به تغییر موازنه بینجامد. حال باید دید که بغداد در برآیند استفاده از ظرفیت کشورهای منطقه خاورمیانه به چه راهکاری خواهد اندیشید؟” یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق مشترک بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و عراق، در روزنامه آرمان، ۲۷ آبان‌ماه، نوشت: “همان‌طور که رئیس‌جمهور کشورمان در ملاقات روز گذشته خود با رئیس‌جمهور عراق اشاره کرد درحال حاضر حدود ۱۲ میلیارد دلار حجم معاملات طرفین است و ظرف هفت ماه گذشته هم حدود ۳۳ درصد رشد مبادلات اقتصادی داشته‌ایم. اینکه زمینه کار در حد ۲۰ میلیارد دلار است یک عدد واقعی است و شعاری نیست. شرایط عراق و ما به‌گونه‌ای است که می‌توانیم این مبادلات را تا حد ۲۰ میلیارد دلار نیز توسعه دهیم و حتماً امکان‌پذیر است.” صادق ملکی، تحلیگر سیاسی، در روزنامه ایران، ۲۷ آبان‌ماه، نوشت: “نباید نسبت به سفر برهم صالح بزرگ‌نمایی شود. صالح در ایام انتخابات ریاست جمهوری در پارلمان عراق از تحریم‌های اعمالی امریکا انتقاد کرد، اما درعین‌حال اعلام کرد که اولویت اول وی منافع عراق است. باید تهران درک کند که عراق درحال تغییر است؛ عراق در شیبی آرام از وابستگی به علایق و تعلقات قومی و مذهبی به سوی اولویت‌های ملی گام برداشته لذا عراق امروز، عراق دیروز نبوده و عراق فردا نیز عراق امروز نخواهد بود. برای بغداد درحال حاضر در بُعد داخلی ایجاد ثبات و امنیت، توسعه و بازسازی و در بُعد خارجی ایجاد توازن در روابط با منطقه، احیای روابط با کشورهای عربی و جذب سرمایه‌های خارجی ازجمله مهم‌ترین اهداف است.” قاسم محبعلی، کارشناس مسائل خاورمیانه، دراین‌باره به روزنامه آفتاب یزد، ۲۷ آبان‌ماه، می‌گوید: “فراموش نکنیم که تنها ایران نیست که همسایه عراق است. ترکیه، سوریه، اردن و عربستان تمام این کشورها همسایگان عراق‌اند که بعضاً آن کشورها سیاست‌هایی دارند که با سیاست ایران هماهنگ نیست. ازهمین‌رو عراقی‌ها خودشان را با این کشورها نیز هماهنگ می‌کنند. این‌گونه نیست که ما هرچه از عراق توقع داشته باشیم آنها نیز همان را انجام دهند.” مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل خاورمیانه، نیز گفت: “بارها دیده‌ایم که کشورهای مختلف به ایران نزدیک شدند، در سطح خرد امتیازاتی از ایران گرفته‌اند حتی استمرار ارتباطشان را شاهد بودیم اما درنهایت در بزنگاه‌های تاریخی، همین کشورهای به‌ظاهر دوست، در کنار رقبای ایران و کسانی که انگشت اتهام علیه ایران دراز کرده‌اند، ایستاده و میزان فشارها را بر کشورمان افزایش داده‌اند.” علی خرم، در گفت‌وگو با روزنامه همدلی، ۲۷ آبان‌ماه ، گفت: “با اینکه عراقی‌ها در جریان پس از داعش موضع‌گیری‌های خوبی نسبت به ایرانی و ایرانیت اتخاذ نکردند اما عراقی‌ها بهتر از هر ایرانی می‌دانند که ایران در هنگام حضور داعش در عراق، چه کمک‌های انسانی و تسلیحاتی به این کشور کرد تا بتواند داعش را از خاک خود بیرون کند. بی‌گمان ایجاد شبکه‌های ارتباطی در سطح دیپلماسی خارجی با همسایگان از کم‌هزینه‌ترین ولی پیچیده‌ترین ارتباطات امور خارجه است.” روزنامه اطلاعات، ۲۷ آبان‌ماه ، درباره روابط ایران و عراق، نوشت: “جمهوری‌اسلامی ایران در میدان اقدام، سیاست مبارزه با آفت تروریسم در منطقه را نشان داده است. سیاست ترامپ فراتر از محاسبه دولت‌ها در منطقه با مانع و رادعی مهم یعنی باور دینی و تاریخی مردم مواجه است و ازجمله به‌همین دلایل است که سیاست ترامپ کارایی خود را از دست می‌دهد.” رژیم ولایت فقیه در مقاطع‌زمانی‌ای گوناگون روابط نزدیکی با سودان و عمان برقرار کرد و درنهایت گردش عمرالبشیر به سوی عربستان را شاهد بودیم. با سفر چند هفته پیش نتانیاهو به عمان، موج انتقادات وسیع در ایران نیز متوجه مسقط شد. جنبش حماس که از کمک‌های ایران بهره بسیار برده است، با شروع جنگ در سوریه به قطر تمایل پیدا کرد و سیاست غیردوستانه با ایران در پیش گرفت. دیدار هفته گذشته مقام‌های رژیم ولایت فقیه با رئیس‌جمهور عراق، دربرگیرنده وعده‌ووعیدهایی بسیار خوش‌بینانه بود، اما ماه‌های آینده نشان خواهد داد که پیش‌بینی مقام‌های حاکم با واقعیت‌ها چقدر تطابق دارد. رژیم ولایت فقیه همیشه سعی داشته است مبنای روابط با کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهای همسایه را بر اساس علایق مذهبی تبیین کند. مردم عراق که از نظر مذهبی بیشترین نزدیکی را با ایران دارند در همین چندماه گذشته نشان دادند که نسبت به نیات ایران در عراق دید مثبتی ندارند و این می‌تواند در دیدگاه سیاسیون این کشور هم بازتاب یابد. مقتدیٰ صدر و عمار حکیم که قبلاً از دوستان جمهوری‌اسلامی بودند عملاً در صف منتقدان ایران قرار گرفته‌اند. جمهوری‌اسلامی ایران اساس روابط خارجی خود را با تکیه بر نیروهایی استوار کرده است که همچون خودشان، فرصت‌طلب، مرتجع، و ضدمردمی‌اند و نباید انتظار داشت که آنها در روندهای پیشِ‌رو سیاست‌های خود را به‌نفع ایران تنظیم کنند.
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۰۶۵، دوشنبه ۵ آذر ماه ۱۳۹۷
