ساکنان برلین شرقی هنوز می‌خواهند در خیابان کارل مارکس زندگی کنند!
از پنجره‌های آپارتمان‌هایی در شهر برلین، در منطقه‌ای که پیش از این “برلین شرقی” نامیده می‌شد، پارچه‌نوشته‌هایی آویزان شده‌اند که روی آن‌ها چنین نوشته شده است: “اینجا کوی مارکس است نه کوی سوداگری!” در این روزها به‌ویژه در شهری که پایتخت آلمان شرقی به‌شمار می‌رفت تمامی کرایه‌نشینان به‌نشانهٔ اعتراض به تلاش سیری‌ناپذیر شرکت‌های مقتدر خرید و فروش ملک و ساختمان که قصد دست‌اندازی به خانه‌های آنان و فروش‌شان به پولداران را دارند به اعتراض، گردهمایی، و آویختن پارچه‌نوشته‌هایی شعاری از پنجره‌های خانه‌هایشان دست زده‌اند.
توانگران آلمان چشم آزمندشان را به آپارتمان‌هایی در کوی کارل مارکس، در نیمه شرقی برلین، دوخته‌اند، آپارتمان‌هایی که بیش از پنجاه سال پیش با برنامه کلان مسکن‌سازی از سوی جمهوری دمکراتیک سوسیالیستی آلمان برای هزاران نفر از طبقه کارگر ساخته شده‌اند. این آپارتمان‌های هفت تا نه طبقه که در خیابان اصلی شهر برلین بنا شده‌اند و به‌نام فیلسوف سیاسی آلمانی، مؤلف “مانیفست کمونیست” و “کاپیتال”، کوی کارل مارکس نام‌گذاری شده است. ویکتور گروسمان، هشتادونه‌ساله که در سال ۱۹۶۱ به‌همراه همسر باردار و فرزند دیگرشان به یکی از واحد‌های کوی کارل مارکس که در آن زمان نوساز بود نقل مکان کرد و هم‌اکنون نیز در همان جا ساکن است می‌گوید: “حتی پس از انجام وحدت دو آلمان در سال ۱۹۹۰، در چند سال نخست، کرایه‌نشینان آپارتمان‌های کوی کارل مارکس کرایههایی نازل در قیاس با کرایه‌نشینان بخش غربی شهر برلین می‌پرداختند.”
در آن زمان که حقوق ماهانه گروسمان ۱۵۰۰ مارک بود، تنها ۱۴۴ مارک بابت اجاره پرداخت می‌شد. او پس از درگذشت زنش و بدون فرزندانش (که یکی در منطقه دیگری در برلین اقامت دارد و فرزند دیگرش هم همراه با خانواده در خارج از آلمان به‌سر می‌برد) هنوز هم در همان آپارتمان زندگی می‌کند. اکنون گروسمان مبلغ ۶۵۰ یورو بابت کرایه این آپارتمان پرداخت می‌کند که با توجه به اینکه اکثر همسایگانش کرایههایی بسیار بالاتر می‌پردازند، مبلغ بسیار پایینی است. در کوی کارل مارکس و جاهای دیگر برلین، ساکنان آپارتمان‌هایی که از سوی شرکت‌های توسعه ملک و مسکن خریداری شده‌اند، به‌سبب اینکه نخواهند توانست از پس پرداخت اجاره‌بهای کمرشکنی که بر آنان تحمیل شده است برآیند ممکن است خانه و کاشانه خود را یکجا از دست بدهند. “دویچه وُنِن”، بزرگ‌ترین شرکت بساز و بفروش در برلین، هفتصد آپارتمان در محله کارل مارکس را با هدف تبدیل آن‌ها به مسکن‌هایی با اجاره‌بهای بالا خریداری کرده است.
صدها تن از همسایگان گروسمان در برابر فشار برای فروش آپارتمان‌هایشان مقابل غول‌واقعی معاملات مِلکی ایستادگی می‌کنند. این خیابان برای دولت سوسیالیستی آلمان شرقی الگوی افتخار‌آمیزی است که نشان می‌دهد چگونه می‌توان جمعیت بزرگی از جامعه را نه بر اساس سودورزی شرکت‌ها بلکه نیازهای انسانی صاحب مسکن کرد.
بسیاری در غرب، پروژه‌های عظیم خانه‌سازی نو در سال‌های دهه ۱۹۵۰ را که نخستین بار به‌نام استالین نام‌گذاری شد، زیر نام مجتمع‌هایی یکنواخت و کسل‌کنندهٔ تهی از نظر زیباشناسی را به‌سُخره گرفتند. گروسمان گفت: “پس از درگذشت استالین این بلوار در سال ۱۹۶۱ خوشبختانه از ژوزف استالین به کارل مارکس تعویض نام شد. “
پیش و پس از وحدت آلمان، برخی‌ها این‌گونه آپارتمان‌های ساخته شده در راسته این بلوار پهن را به‌سبب اینکه دولت سوسیالیستی جمهوری دمکراتیک آلمان تلاش می‌کرد برلین را شبیه مسکو بازسازی کند به‌باد ریشخند می‌گرفتند.
در روزهای نخست پس از وحدت دو آلمان در سال‌های دهه ۱۹۹۰، شهرداری شهر برلین، زیر فشار شرکت‌های بزرگ، به‌زدودن هرآنچه که به‌نظر آن‌ها نمادهای گذشته کمونیستی به‌شمار می‌رفت آغاز کرد. یکی از این موردها برای نمونه برخوردی بود که با کاخ عظیم و پرآوازه قصر جمهوری در خیابان کارل لیبکنشت صورت گرفت، کاخی که چندان دور از کوی کارل مارکس نبود. این کاخ مکانی بود رایگان برای گردهمایی‌های فرهنگی و اجتماعی که به‌شکل گسترده‌ای از سوی کارگران برلین شرقی از آن استفاده می‌شد. دیوارهای بیرونی آینه‌کاری شده کاخ به‌صورت خیره‌کننده‌ای تصویر گنبد کلیسای جامع برلین را بازتاب می‌داد و چشم‌انداز بی‌نظیری را در تقاطع بلوار آنتردِن لیندون با خیابان کارل لیبکنشت می‌آفرید. کاخ با وجود ساختار بسیار محکمش و به‌رغم فریادهای اعتراض‌آمیز ساکنان برلین شرقی در تظاهرات پرشمار‌شان، درهم کوبیده شد.
هرگونه طرح تخریب مجتمع‌های عظیم آپارتمانی در کوی کارل مارکس هنگامی‌که دریافتند جمهوری دمکراتیک آلمان آن‌ها را آن‌چنان محکم ساخته است که انهدامشان بسیار گران تمام خواهد شد، به‌سرعت از دستورکار خارج شد. حتی تلاش فرمانداری برلین متحد برای تغییر نام خیابان به هر نامی غیر از کوی کارل مارکس، با اعتراض‌های گسترده مردمی که در آنجا زندگی می‌کردند روبرو و در نتیجه تغییر نام منتفی شد.
شرکت توسعه ملک و مسکن دویچه وُنِن علاوه بر هفتصد واحد آپارتمانی در کوی کارل مارکس ده هزار واحد آپارتمان را از سایر قسمت‌های برلین یک‌نفس بلعیده است. همین امر در حال حاضر با مخالفت و اعتراض تمامی اجاره‌نشین‌ها در سراسر شهر مواجه شده و آنان توانسته‌اند در کارز‌اری اعتراضی صدها هزار امضا جمع‌آوری کنند که در صورت رأی آوردن در یک همه‌پرسی به شهرداری اجازه می‌دهد مالکیت شرکت دویچه وُنِن بر این آپارتمان‌ها را لغو کند. این کنشگری اعتراض‌آمیز از پشتیبانی حزب چپ و حزب سبزها- دو حزب از سه حزبی که در ترکیب دولت ائتلافی برلین زیر نام “ائتلاف سرخ، سرخ، سبز” شرکت دارند- برخوردار است. مجلس سنای شهر دارای پنج عضو است که همگی از اعضای حزب سوسیال دمکرات، حزب چپ و حزب سبزها هستند. شهردار برلین یک سوسیال دمکرات است و به اقدام‌هایی همچون پشتیبانی از سازمان‌دهی کرایه‌نشینان در جهت خواست‌شان گرایش دارد، گرچه حزب او در ارتباط با این دادخواست [همه‌پرسی] هنوز موضع‌گیری‌ای خاص نکرده است. در طول هفته‌های پایانی پیش از کریسمس امسال، شعارنوشته‌های اعتراضی آویزان از پنجره‌ها اگرچه به‌گستردگی آذین‌بندی‌های روزهای کریسمس در پشت ویترین مغازه‌های طبقات همکف این ساختمان‌ها نبود، اما این شعارها در حال حاضر- در نیمه دوم ماه ژانویه- هنوز از پشت پنجره‌ها برداشته نشده‌اند. ” شرکت دویچه وُنن گفته است قصد ندارد این هفتصد آپارتمان را که در اختیار دارد از دست بدهد، ولی اجاره‌بها را برای ساکنان کنونی این آپارتمان‌ها افزایش نخواهد داد. این تضمین‌ها برای کرایه‌نشین‌ها حرف‌هایی مهمل بیش نیستند، چراکه پس از پایان مدت قرارداد اجاره‌خانه، اجاره‌بها می‌تواند به‌سرعت افزایش یابد.
کم‌وبیش تا حدود سال ۲۰۰۸ ، یعنی ۱۹ سال پس از به‌زیر کشیده شدن جمهوری دمکراتیک آلمان، مردمی که در این آپارتمان‌ها زندگی می‌کردند همچنان از مزایای اجاره‌بهای پایین بهره‌مند بودند و بیشتر وقت‌ها از مبلغی که اجاره‌نشین‌ها در برلین غربی پرداخت می‌کردند پایین‌تر هم بود. اما از سال ۲۰۰۸ روند به‌نشین‌سازی (ساکن شدن خانواده‌های متمول) برخی از ناحیه‌های دیگر برلین شرقی شتاب یافت. تخمین زده می‌شود که سالانه حدود چهل هزار نفر از طبقه مرفه آلمان به این شهر نقل مکان می‌کنند. سرمایه‌گذاری خارجی و نرخ پایین بهره بانکی باعث افزایش هزینه‌های زندگی و بالا رفتن اجاره‌بها شده‌اند.
این نیز نمونه‌ای دیگر از شرایط منفی ناشی از به‌هم‌ریختن نظام سوسیالیسم در جمهوری دمکراتیک آلمان است که نشان می‌دهد نه‌تنها به زندگی و معیشت زحمتکشان که پیش از این در نظامی سوسیالیستی روزگار می‌گذراندند آسیب رسانده است، بلکه اثر آن بر ساکنان غرب برلین نیز محسوس است. وجود کالاهای مورد نیاز و بهای پایین مسکن و اجاره‌بها در جمهوری دمکراتیک آلمان باعث می‌شد که سطح قیمت‌ها برای کارگران آلمان غربیِ سرمایه‌‌داری نیز پایین بماند. اما در حال حاضر چنین چیزی وجود ندارد. پیامد این کمبود به دو یا چند برابر شدن اجاره‌بها از سال ۲۰۰۸ در برلین و پا گرفتن اعتراض اجاره‌نشینان و ایستادگی آنان با پشتیبانی حزب چپ آلمان در برابر ترفندهای به‌نشین‌سازی انجامیده است. این حرکت‌های اعتراضی با کامیابی‌هایی همراه بوده است.
در اثر مبارزات چندماهه در منطقه کروزبرگ، شرکت گوگل ناچار شد طرح‌هایش در زمینه تبدیل یک ایستگاه برق به یک مجتمع پیشرفته فناوری را لغو کند. کروزبرگ در غرب برلین همیشه محله‌ای فقیر‌نشین با اکثریت جمعیتی تُرک‌تبار بوده است، ولی اکنون منطقه‌ای “شیک و همه‌پسند” به‌شمار می‌رود. چنین پدیده‌ای به افزایش اجاره‌بها و بیرون رانده شدن اجاره‌نشینان تهیدست انجامیده است. انتظار می‌رود که با لغو طرح گوگل تا اندازه‌ای از شتاب گرفتن چنین روندی کاسته شود.
نگرانی از کمبود مسکن ارزان، شهردار سوسیال دمکرات برلین را برانگیخت تا در ماه اوت سال قبل اعلام کند این شهر برای جلوگیری از افزایش نرخ اجاره‌بها درنظر دارد سرمایه‌گذاران خارجی را از خرید زمین و ملک بازدارد. دولت در برلین برای جلوگیری از رشد اجاره‌بها لایحه‌هایی مانند گسترش مناطقی که زیر پوشش قانون‌های ضد زمین‌خواری قرار دارند تنظیم کنند که به دولت اجازه می‌دهند تا از فروش و مزایده‌های خصوصی ملک و دارایی به‌نفع شرکت‌های دولتی برلین جلوگیری کند. توضیح اینکه، شهر برلین پس از وحدت دو آلمان به ایالت تبدیل شد و دولت آن طبق قانون‌های ایالتی گردانده می‌شود.
منطقه فریدریشزهاین که پیش از این در برلین شرقی قرار داشت، از نخستین حق خود برای خودداری از فروش به شرکت‌های بساز و بفروش استفاده کرد و به خرید آپارتمان‌هایی اقدام کرد که این شرکت‌ها قصد خریدشان را داشتند. بنگاه‌های بزرگ خصوصی بساز و بفروش در روزگار گذشته از هیچ‌گونه حقی در منطقه فریدریشزهاین در برلن شرقی برخوردار نبودند زیرا وجود نداشتند. امروز این مردمی که بیمناک از بی‌خانمانی خود در آلمان متحد به‌سر می‌برند با خرسندی بازگشت به روزگار گذشته را می‌پذیرند!
نامۀ مردم، شمارۀ ۱۰۶۹، ۱ بهمن ماه ۱۳۹۷
