جنگ ادامه‌دارِ تجاری در زمینهٔ فناوری نوین میان ایالات متحده و چین
پرابیر پورکایاستا
جنگ تجاری بین ایالات متحده و چین که با اِعمال تحریم‌های ایالات متحده بر شرکت “هواوی” آغاز شد، اکنون به‌صورت یک جنگ تجاری‌ای کامل در زمینهٔ فناوری درآمده است. ایالات متحده با وارد کردن شرکت غول‌پیکر هواوی (سازندهٔ فرآورده‌های ارتباطات و گوشی همراه) در “فهرست شرکت‌های نیازمند به داشتن پروانه صادرات” – که درعمل همان فهرست تحریم‌ها است- ۱۰ تا ۲۵ درصد مالیات بیشتر بر بیش از ۲۵۰ میلیارد دلار از فرآورده‌های چینی بسته است.
این اقدام شرکت‌های ایالات متحده را از فروش هرگونه محصولی به هواوی بازمی‌دارد. چین هم با بستن عوارض گمرکی اضافه (تعرفهٔ بیشتر) بر ۶۰ میلیارد دلار واردات از ایالات متحده دست به معاملهٔ به‌مثل زده و اکنون تهدید کرده است که شماری از شرکت‌های ایالات متحده را در فهرست “شریک‌های غیرقابل اعتماد” جای خواهد داد، اقدامی که شرکت‌های چینی را از خرید سخت‌افزار از آن‌ها بازمی‌دارد.
رسانه‌های چین، در پاسخ به توئیت‌های ترامپ، با لحنی تند تفسیرهایی کردند که می‌گفت اگر ایالات متحده خواهان جنگ اقتصادی است، چین برای آن آماده است. تا زمانی که تحریم‌های ایالات متحده بر شرکت هواوی مؤثر واقع شوند، یک مهلت سه‌ماهه وجود دارد.
اگر بخش‌های پیشگام شرکت‌های فناوری مانند ارتباطات و سازنده رایانه/گوشی هوشمند را درنظر بگیریم، چین به منزله تولیدکنندۀ افزار از ایالات متحده پیشی گرفته است. حتی شرکت اَپل (سازندۀ برجستۀ گوشی‌های هوشمند و رایانه‌های شخصی) دستگاه‌های خود را در چین تولید می‌کند. “تیم کوک”، رئیس پیشین شرکت اَپل، علت آن را توضیح داد. او گفت: “چین به تولید بسیار پیشرفته وارد شده است که شما فصل مشترک مهارت استادکار، دستگاه‌های خودکار پیشرفته، و دانش رایانه را یکجا پیدا می‌کنید… برای ما ویژگی آدم‌ها در درجه نخست اهمیت قرار دارد.”
در فرآوری صنعت ارتباطات، شرکت‌های اروپایی “نوکیا” و “اریکسون” در کنار دو شرکت اصلی ارتباطاتی چینی هواوی و “زی تی ای” هنوز تولیدکنندگان اصلی هستند. اما ایالات متحده تولیدکننده‌ای ندارد که بتواند با این چهار شرکت هماوردی کند. در مورد گوشی‌های هوشمند، شرکت اپل از نظر درآمد و سود با فاصله زیادی پیشتاز است و از نظر شمارگان تلفن‌های فروش‌رفته پس از سامسونگ و هواوی در جای سوم قرار دارد. شمار گوشی‌های فروش‌رفته تنها یک معیار سنجش پیشتازی در میان این شرکت‌ها است. جدول پایین نشان می‌دهد اپل که از سوی هواوی به مقام سوم از نظر سهم بازار هُل داده شده است هنوز در زمینۀ درآمد و سود هم از سامسونگ و هم از هواوی به‌طور چشمگیری پیش‌تر است.
جدول شمار واحدهای فروش‌رفته، درآمد، سود در سه ماه نخست سال ۲۰۱۹
تولیدکننده تعداد به میلیون درآمد به میلیارد سود به میلیارد
سامسونگ ۷۱٫۹ ۴۴٫۷ ۵٫۳
هواوی ۵۹٫۱ ۲۶٫۸ ۲٫۵
اپل ۳۶٫۴ ۵۸ ۱۱٫۶
(خاستگاه: Zdnet، ۶ مه ۲۰۱۹ و IDC، ۳۰ آوریل ۲۰۱۹ )
در مورد فناوری گوشی‌های همراه نسل پنجم (جی ۵)، هواوی به‌روشنی در فرآوری افزار و توانایی ارائۀ شبکۀ کامل ۵ جی پیشتاز بازار است درحالی‌که همتایان اروپایی‌اش، یعنی گوشی‌های همراه اریکسون و نوکیا، دست‌کم یک تا دو سال در پشت سر قرار دارند. عرضه‌کنندگان ایالات متحده مانند “کوال‌کام”، “اینتل”، و “هیولت پاکارد” در فاصله‌های دورتر قرار دارند و هیچ‌کدام محصول کامل جی ۵ از شبکه گرفته تا تلفن‌های هوشمند جی ۵ در دست ندارند.
پس چه عاملی شرکت هواوی و دیگر شرکت‌های چینی را علی‌رغم برخورداری این شرکت و دیگر شرکت‌های چینی از زنجیرۀ تأمین بسیار پیشرفته‌تر، نیروی کار ماهر، و نشان دادن توانایی‌شان در رقابت با بهترین‌ها در دنیا، در برابر تحریم‌های ایالات متحده آسیب‌پذیر می‌کند؟
اما چنان‌که تحریم‌ها نشان داده‌اند، ایالات متحده و متحدانش هرچند از لحاظ فرآوری دیگر بزرگ‌ترین تولیدکننده نیستند، اما هنوز از چیرگی بر دو عرصهٔ فناوری برخوردارند. گرفتاری‌ای که هواوی و همگی بخش سازندۀ زیرساخت‌های فناوری ارتباطات چین با آن روبرو هستند وابستگی آن‌ها به نرم‌افزار سامانهٔ بومی سازندهٔ گوشی‌های همراه “آندروید” ساخت ایالات متحده و طراحی تراشه‌ها با مالکیت معنوی شرکت‌ها و مؤسسه‌های ایالات متحده است.
در آغاز، تصور می‌شد که مشکل کلیدی جای‌گیری هواوی در سامانه عامل آندروید “گوگل” که عمده گوشی‌های هوشمند دنیا را می‌گرداند باشد. هستۀ مرکزی آندروید بر پایۀ سامانهٔ عامل “لینوکس” عمل می‌کند و به‌نظر می‌آمد که کم‌وبیش آسان‌تر می‌توان شاخۀ هواوی‌ای آن را پدید آورد. مشکل در اینجا آن است که گوگل با آگاهی و هوشیاری سامانه بومی آندروید را پدید آورده است که اجزای اصلی آن در انباشت ابری گوگل قرار دارند. وابستگی کلیدی گوشی‌های همراه نه کارپایه سامانه عامل آندروید، بلکه اجزای موجود در شبکه ابر گوگل است که برنامه‌های کاربردی باید از انبار یا انباشت “گوگل پلی” بارگیری شوند. گوگل یک سامانه بومی خصوصی ساخته است که اگر شرکتی از زنجیرهٔ دریافت این افزار بازداشته شود باید تمامی این سامانه را دوباره برای خود بسازد.
مسئله این نیست که این پدید آوردن دوباره شدنی نیست. اپل همین کار را کرده است. “آمازون” در کار پدید آوردن سامانه بومی مشابه است. هواوی هم می‌تواند این کار را انجام دهد و تمامی تولیدکنندگان چینی از هم‌اکنون برنامه‌های کاربردی مختلف غیرآمریکایی را نصب می‌کنند که به شبکه‌های اجتماعی و جستجوگرها برای چین مربوط هستند. اما در بازار جهانی این راه‌کار مطلوبی نیست. بنابراین هواوی پیش از آنکه از ساختن سامانه بومی خود، مشابهِ آنچه اپل دراختیار دارد برآید، در آیندهٔ نزدیک سهم بزرگی از بازار را از دست خواهد داد.
تأثیر تحریم سخت‌افزار برای هواوی بسیار جدی‌تر است. شرکت هواوی روی‌هم‌رفته از چیده‌مان تولید صنعتی شایسته‌ای برخوردار است و اغلب تراشه‌های اصلی و پردازنده گوشی‌های هوشمند موردنیاز خود را تولید می‌کند. عنصر کلیدی وابستگی هواوی آن است که بیشتر طراحی و مهندسی پردازنده‌ها در دست یک شرکت مادر (دارنده بیشترین سهم‌های شرکت‌های کوچک‌تر) به‌نام شرکت “آرم” (ARM) در انگلیس پرداخته می‌شوند، که اکنون در مالکیت بانک “سافت” ژاپن است. شرکت آرم پردازنده‌ها را طراحی می‌کند که پروانۀ استفاده از آن به شرکت‌هایی مانند کوال‌کام، سامسونگ و هواوی داده می‌شود. این شرکت‌ها فناوری شرکت آرم را برای ساختن پردازندۀ خودشان به‌کار می‌گیرند که در گوشی‌های هوشمند، رایانه کیفی یا لپ‌تاپ و دیگر افزارهای هوشمند به‌کار گرفته می‌شوند.
شرکت آرم گفته است که بیش از ۲۵ درصد طراحی‌هایش از ایالات متحده می‌آیند (که پروانۀ آن از سوی دانشگاه میشیگان داده شده است) و بنابراین باید هواوی را از سازمان‌های سهام‌دار خود کنار بگذارد. هواوی هنوز می‌تواند از طراحی‌ها و نرم‌افزارهایی که آرم به آن پروانۀ استفاده داده است استفاده کند. اما اگر نتواند پردازندۀ خود را به‌روز برساند از دسترسی به پیشرفت‌های آینده بازخواهد ماند و در هماوردی با شرکت‌های دیگر از نفس خواهد افتاد.
آیا شرکت هواوی با از دست دادن شرکت آرم راه برون‌رفتی دارد؟ پس از تحریم‌های ایالات متحده، “هه تینگبو”، مدیرعامل شرکت “هیسیلیکون” (شرکت زیرمجموعۀ تولیدکنندۀ تراشه‌های هواوی) در یادداشتی درون‌شرکتی نوشت: “تمامی لاستیک‌های یدکی که ساخته‌ایم یک‌شبه به نقشۀ اصلی درآمده‌اند.” این لاستیک‌های یدکی یا نقشۀ دوم، یک‌رشته طراحی‌ها و راه‌کاری بودند که برای برخورد و رویارویی با تحریم‌هایی که هواوی می‌دانست روزی فرا خواهند رسید آماده شده بودند.
شرکت هواوی تا کی می‌تواند در برابر بازماندگی از دریافت طراحی‌ها و نرم‌افزار سامانه‌های بومی ایالات متحده دوام بیاورد؟ در مورد افزارهای شبکه جی ۵، چین باید بتواند در زمینۀ تولید در کارخانه‌های خود به پیش رود. ممکن است در بازار کشورهای اروپا و جاهای دیگر که مایل نیستند برخلاف تحریم‌های ایالات متحده عمل کنند سهم خود را از دست بدهد، ولی هنوز می‌تواند سهم بزرگی از فراگیر شدن گوشی‌های هوشمند جی ۵ در بازار را از آن خود سازد.
اما بر سر بازار گوشی‌های هوشمند هواوی که هم با سامسونگ و هم با اپل رقابت می‌کند چه می‌آید؟ آیا نقشۀ دوم آن‌ها هم برای سامانه بومی آندروید با گوگل و از دست دادن همکاری با شرکت سهامی آرم کاربرد خواهد داشت؟ با طراحی‌های کنونی شرکت آرم که شرکت هواوی برای دریافت آن پروانهٔ خرید دارد، پردازندۀ اخیر آن از ۱۲ تا ۲۴ ماه آینده در گوشی‌های هوشمند نصب خواهند شد. فشار خردکننده تحریم‌ها آسیب‌های خود را در سال ۲۰۲۲-۲۰۲۱ یا نسل بعدی پردازنده‌های گوشی هوشمند نشان خواهد داد.
چین تهدید کرده است که نسبت به تأمین‌کنندگان ایالات متحده با تهیهٔ فهرست تأمین‌کنندگان غیرقابل اعتماد که می‌توانند از بازار چین کنار گذاشته شوند تحریم‌های متقابل خود را اعمال خواهد کرد. چین مصرف‌کننده مقدار هنگفتی تراشه از تولیدکنندگان شرکت‌های ایالات متحده است، بنابراین چنین اقدامی بر تولیدکنندگان تراشه (چیپس) در ایالات متحده لطمهٔ شدیدی وارد خواهد آورد. چین همچنین می‌تواند بر اپل و دیگر فرآورده‌هایی که شرکت‌های ایالات متحده در چین تولید می‌کنند مالیات ببندد. ممکن است گمان شود که زیان چنین اقدامی گریبان چین را هم بگیرد. اما ارزش افزودۀ چین بابت “آیفون” اپل از جمع کل ۲۳۷٫۵ دلار قیمت تمام‌شدهٔ آن در کارخانه تنها ۸٫۵ دلار است. بنابراین زیانی که متوجه چین خواهد شد اندک است، ولی این زیان برای اپل بسیار محسوس خواهد بود. گزینۀ دیگر چین می‌تواند در دست داشتن مواد کمیاب باشد: چین نزدیک به ۸۰ درصد تقاضای جهانی را که تولیدکنندگان نیازهای نظامی ایالات متحده از خریداران اصلی آن‌ها هستند تأمین می‌کند.
به‌این ترتیب پرسش اساسی این است که ایالات متحده تا کی می‌تواند پیش از آنکه زیان‌های بازگشت‌ناپذیر به اقتصاد هردو کشور و تجارت جهانی وارد گردد به این بازی خطرناک با چین ادامه دهد؟ آیا صدای اعتراض بین‌المللی دیگر وجود ندارد که بتواند اقدام‌های یک‌سویهٔ ایالات متحده را باز ایستاند؟ یا هنوز اکثریت مردم در سراسر دنیا بر این نظرند که با وجود تبدیل شدن ایالات متحده به یک کشور سرکش هنوز سروری جهانی آن را به‌رسمیت می‌شناسد؟ اگر این جنگ تجارت در زمینه فناوری بازنایستد، ما نه‌تنها شاهد فروپاشی نظم تجاری کنونی خواهیم بود، بلکه برهم‌خوردگی برگشت‌ناپذیر زنجیرۀ تأمین نیازهای جهانی را نیز شاهد خواهیم بود و نیز بار دیگر دستیابی به استقلال فناوری که در گذشته آن را خوداتکایی (یا خودکفایی) می‌نامیدیم به ضرورتی فوری تبدیل خواهد شد.
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۰۸۰، دوشنبه ۳ تیر ماه ۱۳۹۸
