راه‌های عملی، ممکن، و انسانی مهار همه‌گیری کووید-۱۹!

چگونه یک معلم فیزیک کمونیست مانع گسترش بیشترهمه‌گیری کووید-۱۹ در جنوب هند شد
نوشته ویشنوی چندراشخار – ۹ نوامبر ۲۰۲۰ (۱۹ آبان‌ماه ۹۹)، در “مجله علوم”

خانم ک. شایلاجا، وزیر بهداشت ایالت کرالای هند، می گوید: “تا زمانی که واکسن در دسترس ما نباشد، همه ما مجبوریم از برخی لذت‌های زندگی صرف‌نظر کنیم.”
هنگامی که سازمان بهداشت جهانی (WHO) نخستین بیانیه‌اش در ۱۸ ژانویه ۲۰۲۰ (۲۸ دی‌ماه ۱۳۹۸) درباره شیوع ویروس کرونا در ووهان چین را صادر کرد، تعداد کمی از مسئولان ایالات هند به آن توجه کردند. ولی ک. شایلاجا، زن کم‌جُثه‌ای كه مسئولیت وزارت بهداشت در ايالت جنوبی كرالا را بر عهده دارد، بلافاصله بر این خبر تمرکز کرد. شایلاجا می‌دانست که بسیاری از دانشجویان کرالا در دانشگاه ووهان تحصیل می‌کنند و برخی از آنان در سال گذشته از او تقاضای کارآموزی در وزارت بهداشت کرده بودند. او همچنین می‌دانست که این همه‌گیری چه ویرانی‌ای می‌تواند به‌بار آورد. او در ابتدای کار خود در مقام وزیر بهداشت با شیوع ویروس نیپا در سال ۲۰۱۸ /۱۳۹۷ روبرو شد که بیماری کشنده دیگری است که از حیوانات به مردم انتقال می‌یابد. او می‌گوید: “ما می‌دانستیم که در هر زمان ممکن است هر اتفاقی بیفتد.”
تا ۲۴ ژانویه/ ۴ بهمن‌ماه ۹۸ ، شایلاجا جلسه‌ای متشکل از گروه واکنش سریع خود تشکیل داد و یک اتاق کنترل همراه با تیم‌های نظارتی ایجاد کرد. در ۲۷ ژانویه/ ۷ بهمن‌ماه ۹۸، نخستین گروه دانشجویان از ووهان بازگشتند و سه روز بعد، نتیجه آزمایش کووید-۱۹ یکی از آنان مثبت شد که نخستین مورد تأیید شده از این بیماری در هند بود.
کرالا با جمعیت زیاد شهری و با تعداد زیادی از ساکنانش که به خارج رفت و آمد می‌کنند و هجوم زیاد کارگران مهاجر از دیگر ایالت‌ها‌ به آن، زمینه مساعدی برای شیوع ویروس بود. با این حال، با انجام تست‌هایی هدفمند، ردیابی تماس‌ها، و اجرای قرنطینه، دولت چپ‌گرای محلی کرالا توانست در چند ماه نخست شیوع بیماری، تعداد موارد جدید روزانه ابتلا را تقریباً به‌صفر برساند که نتیجه‌ای بسیار بهتر از دیگر ایالت‌های هند بود. با کاهش اقدام‌های قرنطینه‌ای در سطح کشور، شیوع بیماری دوباره افزایش یافت، گرچه به‌نظر می‌رسد که ایالت کرالا آماده است نگذارد کنترل امور از دست کارگزارانش خارج شود. تنها ۳۶/ ۰ درصد (سی و شش صدم درصد) از موارد تأیید شده ابتلا به ویروس فوت کرده‌اند که پایین‌ترین میزان مرگ و میر در جهان در جریان همه‌گیری کرونا است. کرالا نیز مانند دیگر ایالت‌های هند، از مزیت جمعیت جوان برخوردار است، ولی بسیاری از ناظران، میزان مرگ و میر پایین را مرهون کیفیت خدمات بهداشتی و بیمارستان‌هایی می‌دانند که هنوز به‌حد اشباع شدن ظرفیت‌شان نرسیده‌اند.
شاهد جمیل، مدیر دانشکده علوم زیستی دانشگاه آشوکا، گفت: “از بسیاری جهت‌ها مسئولان کرالا صحیح عمل کرده‌اند. آنان احتمالاً بیش از هر ایالت دیگر هند در کنترل همه‌گیری موفق بوده‌اند.”
بیشترین تقدیر از وزیر بهداشت ملایم و بشاش کرالا می‌شود که به‌دلیل شغل سابقش که آموزگاری در دبیرستان بود، اغلب “معلم شیلاجا” نامیده می‌شود. گرچه از نظر تاریخی کرالا دارای بالاترین شاخص‌های باسوادی و بهترین نظام بهداشتی و درمانی اولیه را دارد، ولی کارشناسان اعتقاد دارند که رهبری شایلاجا در این کارزار بسیار مهم بوده است. ک. سریناث ردی، مدیر بنیاد بهداشت عمومی هند، گفت: “او به سخنان مردم گوش می‌دهد، شخصاً از بیمارستان‌ها بازدید می‌کند و با پزشکان صحبت می‌کند. او توانا، فروتن، و انسان است.”
شایلاجا دانشمند نیست اما علاقه زیادی به علم دارد که به اواخر سال‌های دهه ۱۹۷۰/ ۱۳۵۹ که معلم فیزیک و زیست‌شناسی بود مربوط می‌شود. او به‌یاد می‌آورد که همراه با دانش‌آموزانش، بخش علوم روزنامه‌های محلی را در کلاس می‌خواندند. او می‌گوید: “ما راجع به فضا، سفر به ماه، و بسیاری مطالب خارج از برنامه درسی بحث‌های بسیار جالبی با هم داشتیم.” او اما سرانجام به سیاست جلب شد. اعضای خانواده او در سال‌های دهه ۱۹۵۰ / ۱۳۲۹ به جنبش رو به‌رشد کمونیستی و مبارزه با ستم طبقاتی پیوستند.
مادربزرگ او در جنبش‌های محلی علیه ستم قومی/مذهبی شرکت می‌کرد و اغلب شایلاجای جوان را به تظاهرات پرشور این جنبش‌ها می‌برد. شایلاجا می‌گوید مادربزرگش شجاعت را فقط در سیاست به او یاد نداده است. زمانی که بیماری آبله در کرالا شیوع پیدا کرد از رسیدگی به مبتلایان این بیماری اجتناب می‌شد یا بیماران را رها می‌کردند تا بمیرند. بسیاری از مردم اعتقاد داشتند که بیماران از سوی یک الهه نفرین شده بودند. ولی مادربزرگ چنین نبود. او به بیماران در خانه‌های‌شان سر می‌زد و به آنان آب تمیز، غذای خوب، و داروهای گیاهی سنتی می‌داد. شایلاجا می‌گوید: “او بسیار جسور بود. همه باید چنین مادربزرگی داشته باشند.”
شایلاجا پس از ارتقای مقام به‌سمت رهبری در یکی از حزب‌های کمونیست ایالتی، هنگامی که ائتلافی از چپ در سال ۲۰۱۶/ ۱۳۹۵ به‌قدرت رسید، به‌مقام وزیر بهداشت و رفاه اجتماعی انتخاب شد. هنوز خاطره بیماری آبله احتمالاً با او بود که با نخستین نشانه شیوع بیماری “نیپا” – بیماری‌ای که ویروس آن از خفاش انتقال یافته بود و نرخ مرگ‌ومیر ناشی از آن در بین مبتلایان۵۰ تا ۷۵ درصد بود- با این بیماری دست‌وپنجه نرم کرد. شایلاجا برای آرام کردن ساکنان دهکده‌ای که از این بیماری به‌شدت آسیب دیده بود با نادیده گرفتن همهٔ توصیه‌ها از این دهکده دیدن کرد و به ساکنان آن توضیح داد که اگرچه این بیماری شدت واگیری اندکی به‌خصوص در بیمارستان ها دارد، ولی انتقال آن به دیگران در جریان زندگی روزمره احتمال بسیار کمی‌ دارد. اثبات شدن این امر در نهایت مانع از مهاجرت دستجمعی ساکنان از منطقه گردید.
هند تنها دو مورد شیوع نیپا در سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۷ / ۱۳۸۰ و ۱۳۸۶ داشته است که هر دو در ایالت بنگال غربی شیوع یافت. سازمان بهداشت جهانی بعداً به‌این نتیجه رسید که واکنش زود هنگام کرالا به‌موقع بوده است. به‌رغم اینکه پرسنل درمانی به‌میزان کافی آموزش ندیده بودند، بااین‌همه، جداسازی بیماران و ردیابی و قرنطینه کردن بیش از ۲۰۰۰ مورد تماس، به‌مهار شیوع منجر شد. در پایان، ۱۹ مورد تأیید شده و ۱۷ مورد مرگ وجود داشت و شایلاجا و گروه او تصمیم گرفتند برای شیوع بعدی آمادگی بیشتری داشته باشند. آنان مجموعه‌ای از اقدام‌ها شامل بهبودی سیستم‌های نظارت و ردیابی تماس، استاندارد عمل‌های جراحی و پروتکل‌های بیمارستانی را انجام دادند. جمیل خاطرنشان می‌کند که برخی ایالت‌ها از همه‌گیری‌های گذشته درس نگرفته‌اند. او افزود: “ایجاد ظرفیت در زمان صلح [زمان پیش از همه‌گیر شدن بیماری] مهم است. آنان [شایلاجا و گروهش] در این زمینه خوب عمل كرده اند.”
شایلاجا همچنین آموخت که چگونه با جنبه‌های حساس اجتماعی یک بیماری همه‌گیر مقابله کند. در خلال شیوع نیپا، دولت در ابتدا مردگان را می‌سوزاند، عملی که برای بسیاری از مسلمانان کرالا [به‌لحاظ رسم‌ورسوم تدفین نزد مسلمانان] پذیرفتنی نبود. روزی یکی از اقوام قربانیان گریه‌کنان در اعتراض به این عمل گریبان شایلاجا را گرفت. شایلاجا نیز از گروه خود خواست تا راه‌حلی برای این مسئله پیدا کنند. سرانجام، روش پیچیدن جسد در پلاستیک غیر قابل نفوذ و دفن در عمق ۳ متری مورد قبول قرار گرفت. او می‌گوید: “ما یاد گرفتیم که گاهی باید پروتكل‌های خود را خودمان بسازیم.”
خدمات سنتی و پرتوان اجتمایی در کرالا به مبارزه با همه‌گیری جدید کمک کرده است. در اوایل سال جاری در خلال اجرای محدودیت تردد، این ایالت پناهگاه و منبع تغذیه سخاوتمندانه برای کارگران مهاجر بود تا آنان را از فرار به کشورهای‌شان بازدارد و بدین‌سان به‌طوربالقوه به شیوع ویروس دامن نزنند. این ایالت با برخی از بهترین شاخص‌های بهداشتی موجود در کشور شروع به‌کار کرد، از جمله نرخ مرگ‌ومیر نوزادان که با بسیاری از کشورهای ثروتمند قیاس‌پذیر بود. سریناث ردی، مدیر بنیاد بهداشت عمومی هند، یادآوری می‌کند که انتقال قدرت اجرایی، مشارکت شهروندان و ارتباطات عمومی را نیز تقویت کرده است. او می‌گوید: “به‌رغم جبهه‌گیری‌های سیاسی، در سطح [شوراهای روستایی]، به‌ویژه در حمایت از نظام درمانی بنیادین، همبستگی اجتماعی زیادی وجود دارد.”
ردی می‌گوید شایلاجا با بهره‌گیری از مشاوره‌های علمی، جلب پشتیبانی در سراسر وزارتخانه‌ها، و برقراری ارتباط با مردم، توانست موفق شود. او گفت: “کار کردن در جامعه‌ای نسبتاً باسواد و از نظر سیاسی فعال، نیازمند جلب اعتماد و همكاری شهروندان است که او [شایلاجا] هم توانسته است این كار را به‌طور مؤثر انجام دهد.”
هنوز هم او با مقاومت رقبای سیاسی‌اش، روبرو است که ظاهراً از موفقیت او به‌عنوان یک زن ناراحت‌اند. کسی به‌کنایه او را “شاهزاده نیپا” نامید، به‌خصوص پس از نمایش فیلمی سینمایی به‌نام “ویروس” درباره آن همه‌گیری که یک بازیگر مشهور در نقش شایلاجا مسئولیت قهرمانانه او را نشان داد. اخیراً، یک سیاستمدار او را “ملکه کووید” نامید. گروه مخالف به‌نظر می‌رسد با افزایش اخیر موارد ابتلا احتمالاً افزایش یابند.

با بازگشایی اقتصاد هند و افزایش رفت‌وآمدها، چندین مورد همه‌گیری در مناطقی از کرالا پدیدار شدند که پس از جشن‌های “خرمن” در اواخر ماه اوت/ مرداد شهریورماه به موجی همه‌گیر گسترش یافتند. در ماه اکتبر/مهر‌آبان‌ماه، این ایالت شاهد بزرگ‌ترین افزایش روزانه ابتلا در کشور بود. برخی از ناظران می‌گویند دولت در انجام آزمایش برای تعدادی کافی از افراد سستی کرده است. برخی دیگر به هجوم نیروی کار مهاجر در گسترش شیوع اشاره می‌کنند. جمیل خاطرنشان می‌کند: “بسیاری از مردم نیز پس از رفع محدودیت‌های تردد، از کشورهای خلیج فارس بازگشتند.”
از اقدام‌های سختگیرانهٔ نخستین، به‌خصوص در بین کارکنان درمانی، ممکن است فرسودگی به‌وجود آمده باشد. همچنین ممکن است- چنانچه فرماندار انتصابی ایالت اظهار داشته است- مراقبت‌های خوب بهداشتی و نرخ پایین مرگ‌ومیر موجب کمتر شدن ترس مردم از ویروس شده باشد. شایلاجا در خلال مصاحبه‌اش با “مجله علوم” در ماه اوت/ مرداد شهریورماه، گفت که با افزایش تعداد تخت بیمارستان‌ها و توصیه‌هایی برای تمدید برخی محدودیت‌های تردد، او در حال آماده شدن برای موج احتمالی دوم است. او گفت، هدفش این بوده است كه تعداد مرگ‌ها را تا حد ممكن پایین نگه دارد و افراد سالخورده را محافظت كند و “تا زمانی که واکسن را دریافت نکردیم، همه ما باید از برخی از لذت های زندگی چشم بپوشیم.”
شایلاجا اخیراً تأیید کرد که جشنواره‌ها و تجمع‌های اعتراضی سیاسی به گسترش اخیر بیماری دامن زده است. او اِعمال محدودیت‌هایی شدیدتر را درمورد تردد توصیه کرد. اکنون، بیش از هر زمان دیگر، وزیر بهداشت سخت‌کوش ایالت کرالا باید از تمام توانایی‌هایش (و ترفند‌های مادربزرگش) استفاده کند تا راهکارهایی جدید برای مبارزه با ویروس کرونا پیدا کند.

به نقل از «نامهٔ مردم»، شمارهٔ ۱۱۱۷، ۳ آذرماه ۱۳۹۹