نه به سرمایه‌داری حریص و سوداگری در داروسازی
نوشته سِویم دگدلن (. عضو ترقی‌خواه و سخنگوی حزب چپ در کمیتهٔ امور بین‌المللی پارلمان آلمان.)
بحث و جنجال به‌پا شده بر سر کارزار معافیت واکسن کرونا از حق ثبت اختراع، یاد آور تحلیل‌های کارل مارکس در‌بارهٔ برخوردهای بی‌رحمانه به‌هدف مال‌اندوزی در آغاز دوران سرمایه‌داری است. در این بحث، سیستم کنترل خصوصی بر ثروت اجتماعی، دانش، و روند تولید مایحتاج حیاتی و تلاش مرگ‌آفرین به‌منظور به‌دست گرفتن قدرت در این عرصه‌ها، آشکارا و به‌صورتی عریان و بی‌هیچ آرایشی نمایان می‌شود. واقعیت امر این است که انگیزهٔ سودجویانه عدهٔ قلیلی در مرکز سیستم ضد انسانی سرمایه‌داری از ارزش زندگی میلیون ها انسان، به‌ویژه مردم حاشیهٔ جامعه‌ها، بیشتر و قوی‌تر است.
درعینحال، همه‌گیری کووید – ۱۹ چالشی جهانی است. چالشی است که تنها با کارزار جهانی‌ای که کشورهای ثروتمند صنعتی در آن باید به کشورهای فقیرتر جهان کمک کنند تا بتواند سرانجام گیرد. در آوریل ۲۰۲۰ / فروردین- اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، تأکید کرد که “این ویروس را تنها با ائتلاف نیروهای‌مان و تشکیل اتحادی قاطع می‌توان شکست داد.” رئیس دولت آلمان به‌طور شفاهی بر این اصل تأکید کرد که واکسن‌ها- در آن زمان واکسن‌ها هنوز تولید نشده بودند- کالای عمومی‌ای جهانی‌اند. او اظهار داشت واکسن‌ها صرف‌نظر از میزان درآمد و تولید ناخالص ملی کشور تولید کننده، باید برای همه افراد در دسترس باشند. پیامی مشابه نیز از طرف اورسولا فوندِرلین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، ارسال شد که تأکیدی مکرر بر این بود که واکسن‌ها “یک کالای عمومی” هستند و نیز اینکه بحران کوید-۱۹ تنها در سطح جهانی حل‌شدنی است. همان‌طور که بعداً آشکار شد، همهٔ این اظهارات و پیام‌ها شعار بودند و این دلواپسی‌های دروغین برای حقوق بشر، پنهان دارندهٔ گزینه‌ای بی‌رحمانه بودند که سوداگری سرمایه‌داری را در اولویت خود قرار می‌داد.
در مبارزه با همه‌گیری، واکسن‌ها مؤثرترین سلاح‌اند و به‌نفع جامعه جهانی است که بیش‌ترین عده در کوتاه‌ترین زمان ممکن، واکسینه شوند. واکسیناسیون ابزار اصلی مهار کردن همه‌گیری، نجات دادن جان انسان‌ها، و جلوگیری از عوارض جدی پزشکی است. واکسیناسیون بخش عمده جمعیت پیش‌شرطی برای رفع محدودیت آزادی‌های فردی و کاهش هزینه های اقتصادی و اجتماعی ناشی از همه‌گیری است.
بیماری همه‌گیر کووید – ۱۹ تا زمانی که در سراسر جهان مهار نشود، در آلمان و اتحادیه اروپا نیز مهار نخواهد شد. سلامتی افراد وابسته به سلامتی همه است. ایمن سازی کشورهای ثروتمند صنعتی از نظر همه‌گیرشناسان، کوته‌بینانه و از نظر اخلاقی پذیرفتنی نیست. تأخیر بیشتر در مهار کردن همه‌گیری، افزایش خطر تحول‌های جدید ویروس در طول زمان را موجب خواهد شد و ممکن است واکسن‌هایی که تا به‌امروز تولید شده‌اند اثری کم‌تر بر آن‌ها داشته باشند یا اصلاً مؤثر نباشند. با توجه به احتمال افزایش واگیری انواع جهش یافته ویروس، از هر فرصتی باید برای سرعت بخشیدن به ایمن سازی انبوه جمعیت استفاده کرد. یکی از مانع‌ها در این راستا محدود بودن ظرفیت تولید واکسن شرکت‌های داروسازی است.
تنها اندکی از صحبت‌های بسیار پیرامون همبستگی در جهان به اقدام سیاسی‌ای واقعی در مقابله با این واگیری منجر شده‌اند. این امر در توزیع نابرابر واکسن‌ها در جهان و همچنین در کمک‌های کاملاً ناکافی به کشورهای فقیر جهان برای تولید یا گسترش ظرفیت تولید در این کشورها دیده می شود. در ایالات متحده و اتحادیه اروپا اکنون واکسن‌هایی که به نوجوانان و کودکان تزریق می‌شوند احتمال داشتن عوارض جدی پزشکی کم‌تری هستند درحالی که در کشورهای فقیرتر حتی واکسن کافی برای ایمن سازی همه کادر درمانی در دسترس نیست چه رسد به دیگرانی که در گروه‌هایی آسیب پذیر قرار دارند.
در کشورهای پردرآمد از هر چهار نفر به‌طور متوسط یک نفر واکسن دریافت کرده است. در کشورهای کم‌درآمد از هر ۵۰۰ نفر یک نفر واکسن دریافت می‌کند. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، از ۷۰۰ میلیون نوبت واکسن که در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۱ در جهان توزیع شد، بیش از ۸۷ درصد آن به کشورهای با درآمد بالا یا درآمد متوسط رسیده است. کشورهای کم‌درآمد تنها ۰/۲ درصد از تعداد کل واکسن تولید شده را دریافت کرده‌اند. اگرچه مثلاً اتحادیه اروپا ۴۳ میلیون واکسن به ۳۲ کشور صادر کرد، اما مقدار بیشتر این واکسن‌ها به کشورهای بریتانیا، کانادا، مکزیک، و ژاپن صادر شد که یا خود واکسن تولید می‌کنند یا توانایی خرید آن را به‌قیمت بازار دارند یا موقتاً صادرات واکسن یا مواد اساسی را مسدود کرده‌اند. در ماه مه (اردیبهشت‌ماه) سرانجام اتحادیه اروپا به‌رغم مشکلات مربوط به تأمین واکسن برای خود صادرات بیش از یکصد میلیون واکسن به ژاپن را تصویب کرد. به‌زبان ساده، این مقدار واکسن واکسیناسیون حدود ۴۰ درصد از جمعیت ژاپن را تضمین می‌کند. ولی هدف اصلی تضمین یک رویداد چند میلیارد دلاری در تابستان ۱۴۰۰ است. فوندِرلین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، صریحاً اعلام کرد که مجوزهای صادراتی “نشانه محکمی برای حمایت از همه گونه آماده سازی برای بازی‌های المپیک است” که به‌دنبال تعویق مراسم المپیک در سال گذشته در ژاپن به‌دلیل همه‌گیری، قرار است از ۲۳ ژوئیه تا ۸ اوت / ۱ تا ۱۷ مردادماه ۱۴۰۰ برگزار شود. در اینجا بی‌تفاوتی ظالمانه رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا به‌روشنی نمایان است.
همانند تولید واکسن به‌وسیلهٔ شرکت‌های انحصاری غول آسای تولید کننده دارو که سودهایی میلیارد دلاری می‌برند، اهمیت اجرای عدالت کاملاً آشکار است که از تأمین سود کم‌تر است. انتظار می‌رود که گردش مالی شرکت “بیون تک” آلمان با تولید واکسن کووید – ۱۹ به حجمی بالغ بر ۱۲/۴ میلیارد یورو در سال برسد. سود خالص این شرکت در سه ماهه اول حدود ۱/۱ میلیارد یورو بوده است و تا پایان سال ۲۰۲۱ ، ۶ تا ۷ میلیارد به این عدد اضافه خواهد شد. به‌دلیل‌هایی روشن، این شرکت واقع در شهر ماینتس آلمان با آدرس پستی‌ای درخورد “معدن طلا” تمایلی ندارد که واکسن ثبت شده به‌نام خودش را به‌اشتراک عموم بگذارد.
به‌دلیل ضرورت و عاجل بودن مبارزه جهانی با همه‌گیری باید مال‌اندوزی و سودجویی تعدادی اندک جای خود را به تلاشی مشترک در این مبارزه بدهد. سهم زیادی از سرمایه‌گذاری برای تولید واکسن از طریق ثروت عمومی یا همان مالیات‌های دریافتی از مردم تأمین می‌شود. در سال گذشته شرکت بیون‌تک مبلغ ۳۷۵ میلیون یورو از دولت آلمان برای ایجاد تأسیسات تولیدی و ساختن واکسن mRNA دریافت کرد. این شرکت همچنین وامی ۱۰۰ میلیون یورویی از بانک سرمایه‌گذاری اروپا نیز دریافت کرد. دیگر شرکت‌های دارویی نیز مبالغی مشابه کمک دولتی دریافت کردند. لیستی که در مجله پزشکی لانست (The Lancet) منتشر شده است نشان می‌دهد که شرکت‌های داروسازی سانوفی، گلاکسو سمیت‌کلاین، و نواواکسی مبلغ ۲/۱ میلیارد، استرازنکا و دانشگاه آکسفورد مبلغ ۱/۷ میلیارد، جانسون و جانسون مبلغ ۱/۵ میلیارد و مدرنا مبلغ ۹۵۷ میلیون دلار آمریکایی از بودجه عمومی دریافت کرده‌اند. بااین‌همه، مسئولانی که این پرداخت‌ها را انجام داده‌اند، از توافق بر شرایط و ضوابط منطقی با این گروه‌های داروسازی در مورد قیمت‌گذاری مناسب و صدور سریع مجوز به آن‌ها، خودداری کرده‌اند.
کشورهای هند، آفریقای جنوبی، و بیش از یکصد عضو دیگر سازمان تجارت جهانی (WTO) از اکتبر ۲۰۲۰/ مهرماه ۱۳۹۹چشم‌پوشی موقت از ثبت اختراع واکسن‌ها و فناوری تشخیصی برای ویروس سارس – کووید ۲ را خواستار شده‌اند. آن‌ها دیگر حاضر نیستند بیش از این منتظر شوند تا بتوانند از مردم‌شان در برابر این ویروس کشنده محافظت کنند. آن‌ها تا کنون با وجود اینکه انتقال دانش فنی و دسترسی به منابع بیولوژیکی لازم برای‌شان ضرورتی حیاتی بود بیهوده در انتظار ماندند.در ماه مه/ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰، موضع گیری جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریكا، در حمایت از درخواست‌های لغو ثبت اختراع با استقبال عمومی روبرو شد. ایشان اما درعینحال از ارسال مواد اولیه اساسی تولید واکسن از ایالات متحده به دیگر کشورها همچنان جلوگیری می‌کند. در اتحادیه اروپا، دولت آلمان به‌رهبری آنگلا مرکل، وفادارترین سرسپرده غول‌های داروسازی است. واکسن‌ها نه‌تنها یک “کالای عمومی جهانی” درنظر گرفته نمی‌شوند، بلکه وسیله‌ای پول‌ساز برای انحصارهای بزرگ دیده می‌شوند.
واقعیت ناخوشایند این است که دسترسی کشورهای فقیر به سلاح‌های شرکت‌های تسلیحاتی غربی آسان‌تر از دریافت واکسن‌های شرکت‌های داروسازی غرب است. این کشورها از تابستان ۲۰۲۱ باید در انتظار بمانند تا ببینند کشورهای ثروتمندتر چه مقدار واکسن باقی‌مانده دارند و تا چه اندازه سخاوت به‌خرج می‌دهند تا شاید تعدادی واکسن دریافت کنند. دکتر تدروس آدانوم قبرایزوس، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت، به‌درستی گفته است که جهان در آستانه شکست اخلاقی‌ای فاجعه‌بار قرار دارد و هزینه این شکست با جان و معیشت مردم کشورهای فقیر پرداخت می‌شود. سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، با نام بردن از “آپارتاید واکسن” گفت به‌رغم انجام گرفتن پژوهش‌هایی آزمایشی به‌منظور تأیید واکسن در آفریقا، این قاره اکنون باید برای دسترسی به واکسن التماس کند.
دردآور اینکه در حال حاضر صدها هزار واکسن در ایالات متحده بلااستفاده مانده است زیرا تعداد درخواست کننده‌ها به‌اندازه کافی نبوده و حتی انگیزه‌هایی همچون بردن جایزه بخت آزمایی، بورس تحصیلی، سفر تفریحی دریایی یا سیگار ماری جوانای رایگان نیز نتوانسته‌اند بخشی از شهروندان آمریکا را به دریافت واکسن‌های بلااستفاده ترغیب کنند. درحالی که شیوع ویروس بین همسایگان جنوبی آمریکا بیداد می‌کند و به‌اندازه کافی واکسن برای آن‌ها وجود ندارد، رئیس‌جمهور بایدن به‌همان سَبک “نخست آمریکا” (شعار ترامپ) مواد اولیه ضرور برای واکسن را احتکار می‌کند.
واکسن کووید-۱۹ باید کالایی عمومی دانسته شود. تولید واکسن به دانش و امکاناتی گسترده نیاز دارد. بنابراین، با افزایش سرعت انتقال دانش و فناوری، ظرفیت لازم برای تولید این واکسن زودتر فراهم می‌شود. در دنیای کنونی، برای سرمایه‌داری حریص و طرفداران و مدافعان آن که سودآوری از جان میلیون‌ها انسان ارزشمندتر است دیگر نباید جایی باشد.
به نقل از «نامۀ مردم» شمارۀ ۱۱۳۲، ۳۱ خرداد ۱۴۰۰
