بزوس و ماسک: بشارت یک عصر جدید فضایی یا تصرف فضا؟

رقابت در فضا، زمانی تنها  میان  اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده بود. درحال حاضر این رقابت، ظاهراً، بین سه میلیاردر یعنی ایلان ماسک، جف بزوس، و ریچارد برانسون است. دو نفر از آنان پروازهای زیرمداری‌شان را انجام دادند که نمی‌توان آن‌ها را پروازی فضایی دانست، زیرا به یک مدار ثابت به دور زمین نرسیدند. بلندپروازی برانسون بیشتر به‌منظور ایجاد بازاری برای توسعه گردشگری فضایی و به آن محدود است. ایلان ماسک و پروژهٔ “اسپیس ایکس” او و همچنین بزوس با شرکت “بلو اُریجین” خود، بیش‌تر در فکر ترابری فضایی از جمله به ایستگاه فضایی بین‌المللی‌اند.

در پشت این نمایش که کودکانی ثروتمند با اسباب‌بازی‌هایی گران قیمت فضایی‌شان بازی می‌کنند، نیروهایی بزرگ‌تر وجود دارند. بدین معنی که سرمایه‌های بزرگ هم‌اکنون به پروازهایی فضایی که تا کنون در انحصار دولت‌ها بود وارد شده اند. در ظاهر امر چنین می‌نماید که این بچه‌های ثروتمند با ثروت فراوان‌شان مشغول کمک مالی به فعالیت‌های فضایی‌اند. اما در واقعیت امر این مالیات دهندگان ایالات متحده‌اند که هزینه تلاش‌های فضایی را تأمین می‌کنند. در این عصر جدید فضایی، ایالات متحده با نادیده گرفتن توافق‌نامه‌های جهانی‌ای که فضا را عمومی اعلام کرده‌اند، بی‌پروا به جلو می‌تازد. ایالات متحده می‌خواهد فضا را به “مرز نهایی” خود تبدیل کرده و اعلام کند که فضا متعلق به کشوری است که بتواند از ثروت‌های آن “بهره وری” کند.

در داستان‌سرایی دربارهٔ مسابقه فضایی فعلی، پیروزی ایالات متحده بر اتحاد جماهیر شوروی در مسابقه فضایی قبلی [در جریان سال‌های دهه‌های قبل از فروپاشی اتحاد شوری] امری بدیهی تصویر می‌شود زیرا فضانوردان آمریکایی توانستند زودتر به ماه بروند. آنچه در این مورد نادیده گرفته می‌شود این نکته است که رقابت در فضا تنها این  نیست که کدام‌یک نخستین انسان را به ماه فرستاده است بلکه قدرتی است که موشک‌های فضا‌پیمای بهتری ساخته است.

جالب توجه اینجاست که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، برتری فناوری موتورهای موشکی شوروی که همواره از موتورهای آمریکایی بهتر عمل می‌کردند نمایان شد. پس از سال ۱۹۹۰/۱۳۶۹، این موتورهای موشکی طراحی شده توسط شوروی و ساختهٔ روسیه (RD170 و RD180 ) بودند که به موشک‌های پرتاب کننده سنگین اطلس ایالات متحده نیروی پرتاب می‌دادند. خط تولید موشک اطلس بنیان‌گذاری شده در سال ۲۰۰۶/۱۳۸۵ متعلق به شرکت “یو ال آ”  است که حاصل سرمایه‌گذاری مشترک شرکت‌های لاکهید مارتین و بوئینگ و مشارکت کارکنان دولتی آمریکا است. شگفت‌انگیزتر این که زمانی که شرکت “اوربیتال ساینس” (Orbital Science) که درحال حاضر بخشی از “نورتروپ گرومن” (Northrup Grumman)  است، به‌دنبال وسایل نقلیه پرتاب کننده برای برنامهٔ “اسپیس ایکس” (Antares- از برج‌های منطقة‌البروج) خود بود، از موتورهای موشکی ۴۰ سال پیش ساخت شوروی استفاده کردند. پس از انفجار یکی از این موتورهای قدیمی که دچار ترک خوردگی شده بود، موتورهای RD181 طراحی و تولید شده توسط روسیه را جایگزین کردند!

ایالات متحده هم‌زمان با استفاده از موتورهای موشکی روسیه در حکم ستون اصلی برنامه فضایی خودش، علیه سازمان پژوهش‌های فضایی هند (ISRO) و مؤسسهٔ گلاو کوسمس (Glavkosmos)  روسیه تحریم هایی را هم اعمال کرد. گلاو کوسمس، اهرم بازاریابی فضایی روسیه برای فروش موتورها و فناوری موشک‌های برودتی است. این تحریم‌ها تنها پس از آنکه “سازمان پژوهش فضایی هند” ( ISRO) فناوری موتور برودتی خود را توسعه داد، لغو شد. مشارکت روسیه در برنامه موشکی هند شامل فروش تعداد هفت موتور برودتی بود که بخشی از پروژه سفر به ماه اتحاد شوروی به‌شمار می‌رفت.

چرا عملکرد موشک‌‌های دوران شوروی بهتر از موشک‌های آمریکایی بود؟ موشک‌ها سوخت می‌سوزانند و از گازهای خروجی پرسرعت نیرو می‌گیرند. شوروی‌ها خیلی پیش‌تر از آمریکایی‌ها بر موتورهای با چرخه بسته تسلط پیدا کردند. هر موشکی برای پرواز در فضا هم به سوخت- مثل بنزین، هیدروژن یا متان- و هم به محیطی  برای احتراق مانند اکسیژن، نیاز دارد. در موتور موشکی با چرخهٔ باز، بخشی از سوخت به محفظهٔ اصلی احتراق نمی‌رسد، زیرا از آن برای تغذیه یک  توربو کمپرسور به‌منظور  پمپاژ سوخت و اکسیژن استفاده می‌شود و مستقیماً خارج می‌شود.

این فرایند موجب از دست دادن کارایی موتور می‌شود که باید با حمل سوخت بیشتر جبران شود. در موتور با چرخهٔ بسته یا روشی که “احتراق مرحله‌ای” نامیده می‌شود، مواد حاصل از احتراق مرحلهٔ اول که به توربو کمپرسور نیرو می‌رساند به محفظه اصلی وارد و از هدر رفتن سوخت جلوگیری می‌شود. مهندسان شوروی مشکل موادی که باید در شرایط بسیار سخت تزریق ماحصل احتراق غنی از اکسیژن در محفظه اصلی احتراق مقاومت کنند را حل کرده بودند. مهندسان آمریکایی تصور می‌کردند این امر امکان‌پذیر نیست. آنان هنگام بازدید از روسیه در سال‌های دهه ۱۹۹۰/۱۳۷۰، هنگامی که موتورهای انبار شده پروژهٔ سفر به ماه شوروی را دیدند شگفت‌زده شدند. این‌ها همان موتورهایی بودند که شرکت “اوربیتال ساینس” (Orbital Science) سعی کرد برای برنامهٔ “انتارس”  ( Antares) خود قبل از جایگزینی آن‌ها با موتورهای پیشرفته RD181 روسی، از آن‌ها استفاده کند.

ایالات متحده بسیاری از شرکت‌های روسی را پس از بحران اوکراین در سال ۲۰۱۴/ ۱۳۹۳، تحریم کرد. با این حال، هنوز از موتورهای موشکی ساخت روسیه برای برنامه فضایی‌اش- چه غیرنظامی و چه نظامی- استفاده می‌کند. پس از تعطیلی برنامه شاتل فضایی آمریکا در سال۲۰۱۱/۱۳۹۰، حمل کردن فضانوردان آمریکایی به ایستگاه فضایی بین‌المللی و بازگرداندن آنان، به موشک‌های سایوز روسی واگذار شد. ایالات متحده تنها پس از توسعه شاتل فضایی توسط شرکت هوافضایی برنامهٔ ” اسپیس ایکس ” ( SpaceX) بود که از فضاپیمایی برخوردار شد که بتواند فضانوردانش را به ایستگاه فضایی بین‌المللی حمل کند.

کنگره ایالات متحده مقرر کرده است که شرکت های آمریکایی باید تا سال ۲۰۲۲ /۱۴۰۱، استفاده از موتورهای روسی را متوقف کنند. این همان جایی است که بزوس و ماسک وارد میدان می‌شوند، زیرا هر دو برای پرتاب‌های آینده که ناسا درحال برنامه‌ریزی است، رقابت می‌کنند. اگرچه ماسک و بزوس ظاهراً درحال توسعه موشک‌ها با سرمایه خودشان‌اند، اما هنوز ناسا است که هزینه‌ها را پرداخت می‌کند. ناسا هزینه‌های اولیه توسعه و سپس هزینه هر پرتاب را پرداخت خواهد کرد.

اگر موتورهای موشکی کلید اصلی برنامه فضایی باشند، ایالات متحده امروز در چه مقامی قرار دارد؟ طبق مقررات جدید ناسا، پروژهٔ مشترک بوئینگ و لاکهید مارتین یعنی “یو ال آ” ( ULA ) باید از موتورهای ساخت ایالات متحده استفاده کند. انتخاب ناسا، موتور BE-4  از شرکت “بلو اُریجین” است که ابتکار جدید بزوس است. انتخاب دیگر در این غائله، موتور ساخت “اسپیس ایکس”  متعلق به ایلان ماسک است. شرکت “اسپیس اوربیتال”  که حالا بخشی از “نورتروپ گرومن” شده است، برای ارائه خدمات باربری خود به ایستگاه فضایی همچنان از موتورهای روسی استفاده خواهد کرد. بنابراین، به‌نظر می‌رسد که موتورهای موشکی ایالات متحده به BE-4 از موتورهای”بلو اُریجین” بزوس  و “اسپیس ایکس” ماسک محدود می‌شوند. رقابت فضایی آمریکا در اصل مسابقه‌ای میان دو میلیاردر فوق‌العاده ثروتمند جدید است.

بزوس و ماسک سرمایه‌گذاری فضایی‌شان را چگونه انجام می‌دهند؟ عموم مردم بر این باورند که این میلیاردرهای “خلاق” از نبوغ تجاری‌شان صاحب چنین ثروت‌هایی افسانه‌ای شده‌اند. حقیقت امر این است که بزوس در مقام سرمایه‌دار کارگرانش را زیر فشار گذاشته و حجم کار آنان را به حدی افزایش داده است که حتی مجال توالت رفتن هم پیدا نمی‌کنند. دستمزد کارگران آمازون کم‌تر از حداقل معیشت‌شان است تا آن اندازه که آنان به کمک سازمان‌های تامین رفاه اجتماعی نیازمند هستند. او بخش خرده‌فروشی را از بین برده است و با تولید کنندگان محصولاتی که خودش می‌فروشد هم با محصولات مارک آمازون رقابت می‌کند.

ماسک ادعا می‌کند که خلاق دیگری است که درحال توسعه تسلا، خودروی برقی نسل آینده، است. درحالی که خودروسازان فعلی در ساخت خودروهای برقی‌شان دیر عمل کردند، تسلا این برتری را پیدا کرد که بتواند با بهره‌گیری از مقررات زیست‌محیطی کشورهای مختلف، زودتر دست به‌کار شده تا با فروش درصد معینی از تولیداتش به‌عنوان خودروهای برقی، “اعتبار کربن” دریافت کند.

برای مثال، در سه ماهه نخست سال جاری، تقریباً همه سود تسلا از طریق فروش اعتبارات کربنی به دیگر خودروسازان تأمین شد. از آنجا که تسلا تنها خودروی برقی تولید می‌کند، نسبت به سایر خودروسازان از اعتبار کربن مازاد برخوردار می‌شود. یکی از تأمین کنندگان کلیدی باتری تسلا، شرکت فناوری آمپرکس، بزرگ‌ترین تولید کننده باتری لیتیوم در جهان است. “زنگ یوقون”، صاحب آمپرکس، ثروت خالصی دارد که از ثروت “جک ما”، مالک شرکت علی بابا بیشتر است. آنچه ماسک دارد، حضور گسترده در رسانه‌های اجتماعی است که در تبلیغات خودروهای خود و اکنون در پروژه فضایی خود از آن استفاده می‌کند.

جنبه نگران کننده دیگر عصر فضایی جدید که از سوی میلیاردرهای فضایی مطرح می‌شود، سیاست ایالات متحده در تصرف فضا برای شرکت‌های خصوصی خودش است. این سیاست، مقررات فضایی را نقض می‌کند. موضع‌گیری ایالات متحده در این مورد این است که درعین‌حال که فضا متعلق به همه مردم جهان است، بهره‌برداری تجاری از آن برای همه آزاد است. این موضع‌گیری‌ای است که در معادن بستر دریاها و در آب‌های بین المللی نیز داشته‌اند. چنین سیاستی به دولت‌های قدرتمند و پیشرفته از نظر فناوری این مزیت را می‌دهد تا از منابع جهانی برای خودشان استفاده کنند.

در پشت هیاهوی این عصر فضایی جدید، واقعیت یک دست‌درازی به فضا وجود دارد. بزوس و ماسک نمایانده‌های عصر جدید فضایی‌ای هستند که در آن میلیاردرها می‌توانند این جهان را که در حال نابود کردن آن هستند ترک کنند و دنیاهایی جدید را تسخیر کنند تا آن‌ها را نیز دوباره نابود کنند.

[ترجمه از: نشریهٔ “دموکراسی مردم”، ارگان حزب کمونیست هند (مارکسیست)].

به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۱۳۶، ۲۵ مرداد ۱۴۰۰