زمان ارائه یک واکسن مردمی فرارسیده است
نوشتهٔ جان باکتل، از رهبران حرب کمونیست آمریکا، دربارهٔ چگونگی جلوگیری غرب از دسترسی کشورهای فقیرتر به واکسن
یک زن هندی درحالی که منتظر درمان است با استفاده از ماسک اکسیژن نفس می‌کشد. در پاییز سال گذشته، هند و آفریقای جنوبی تلاش کردند تا از ثبت انحصاری داروهای کووید در جهان جلوگیری شود که بریتانیا و اتحادیهٔ اروپا مانع شدند.
با گسترش بیماری همه‌گیر کووید- ۱۹ و ظهور انواع جدید و خطرناک‌تر این ویروس، خواست تهیهٔ “واکسن مردمی” برای مقابله با مانع اصلی واکسیناسیون جهانی، یعنی سوداگری انحصارات دارویی، افزایش می‌یابد.
مقام‌های بهداشت عمومی و متخصصان بیماری‌های عفونی همه یک‌صدا می‌گویند تا زمانی که بیشتر مردم جهان واکسینه نشوند، همه‌گیری به‌پایان نخواهد رسید. کشورهای فقیر و با درآمد متوسط با فاجعه‌ای در بهداشت عمومی روبرویند، ولی حتی مردمی که در کشورهای ثروتمند زندگی می‌کنند نیز در امان نیستند. نوع دلتای این ویروس هم‌اکنون به یک “همه‌گیری در بین افراد واکسینه نشده” منجر شده است.
واکسیناسیون اکثر جمعیت جهان با دو مانع اصلی: خرابکاری راست‌گراها و نوفاشیست‌ها، و سودجویی شدید تعدادی انگشت‌شمار شرکت‌های داروسازی به‌انحصار در مالکیت و خصوصی شدن واکسن‌ها، روبرو شده است.
بر اساس مقاله “سرقت بزرگ واکسن” که از سوی ائتلاف مردمی واکسن انتشار یافته است، انحصارات بزرگ داروسازی حجم تولید را عمداً افزایش نمی‌دهند و درعین‌حال قیمت واکسن را افزایش می‌دهند که به کمبود واکسن و “رسوایی اِعمال تبعیض” در دسترسی به واکسن منجر شده و می‌شود. این “آپارتاید واکسن” در کشورهای درحال‌توسعه و در سراسر قاره‌ها اکنون همچون تراژدی‌ای بزرگ درحال گسترش است.
سودجویی انحصارات همراه با احتکار واکسن از سوی کشورهای ثروتمند سرمایه‌دار، به‌ادامهٔ این بیماری همه‌گیر احتمالاً برای سال‌ها منجر خواهد شد. تا هنگامی‌که واکسن‌ها به “کالای عمومی جهانی” تبدیل نشوند و انحصارات دارویی فناوری تولید واکسن را به‌طور رایگان به‌اشتراک نگذارند، مردم جهان درخطر ابتلای به این همه‌گیری‌اند.
بنا به اعلام رسمی، تا امروز بیش از ۲۰۰ میلیون نفر به کووید-۱۹ مبتلا شده‌اند و بیش از چهار میلیون نفر در سراسر جهان قربانی این ابتلا شده‌اند. بااین‌همه، مطالعات جدید نشان می‌دهند که تعداد کشته شدگان به‌راحتی می‌توانست دو برابر این تعداد باشد. بر اساس برآوردهای اخیر، ویروس کرونا جان بیش از هفت‌صد هزار نفر را در ایالات متحده و چهار میلیون نفر را در هند گرفته است که ۱۰ برابر بیشتر از آمار رسمی است.
در تاریخ ۸ ماه اوت/۱۷ مردادماه، دکتر آنتونی فائوچی، مشاور پزشکی ارشد کابینه بایدن، هشدار داد: “اگر اجازه داده شود که ویروس آزادانه به‌گردش درآید و سعی نشود که آن را متوقف کرد، این احتمال وجود دارد، دیر یا زود، گونه دیگر و بدتری از این ویروس که مشکل‌افزاتر از نوع دلتا است به‌وجود آید” که قدرت مقاومت در برابر واکسن‌های فعلی را خواهد داشت.
بیش از ۹۰ درصد از چهار میلیارد نوبت واکسن کووید- ۱۹ که تا کنون تهیه شده است به افرادی داده شده است که در کشورهای ثروتمند سرمایه‌داری زندگی می‌کنند. درعین‌حال، کم‌تر از یک درصد از افرادی که در کشورهای فقیرتر زندگی می‌کنند، واکسن دریافت کرده‌اند و میلیاردها نفر نخستین نوبت واکسن خود در انتظارند. واکسیناسیون اکثر آنان احتمالاً تا پیش از پایان سال ۲۰۲۲ / ۱۴۰۱رخ نخواهد داد.
درواقع، بر اساس این گزارش، درحالی‌که بیشتر مردم ثروتمند کشورهای “گروه ۷” تا ژانویه ۲۰۲۲ /دی- بهمن‌ماه ۱۴۰۱ به‌طور کامل واکسینه می‌شوند، دستیابی به همان پوشش در کشورهای کم‌درآمد، با سرعت فعلی، ۵۷ سال طول خواهد کشید.
ظهور نوع واگیردارتر “دلتا” موجب شد که شرکت “فایزر” و برخی از مقام‌های بهداشت عمومی خواستار آن شوند که افرادی که پیش از این واکسینه شده‌اند، نوبت دیگری از واکسن را برای تقویت دریافت کنند. مقام‌های بهداشت عمومی با هراس از عمیق‌تر شدن “آپارتاید واکسن”، تا کنون با این پیشنهاد به‌شدت مخالفت کرده‌اند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) توقف پخش این نوبت تقویتی واکسن را تا پایان ماه سپتامبر/شهریور- مهرماه امسال خواستار شده است تا حداقل ۱۰ درصد از مردم تمامی کشورها واکسینه شده باشند. مدیرکل سازمان بهداشت جهانی، تدروس آدانوم گابریاسوس، گفت برای تحقق این امر، ما به‌همکاری همه نیاز داریم، به‌ویژه تعدادی انگشت‌شمار از کشورها و شرکت‌هایی که عرضه جهانی واکسن را کنترل می‌کنند.
شرکت‌های داروسازی با استفاده از قدرت خود در محدود کردن و انحصار تولید برای افزایش قیمت هر نوبت واکسن، سود فوق‌العاده‌ای به‌دست می‌آورند. شرکت‌های “فایزر-بیونتک” و “مودرنا” بین ۶ تا ۲۴ برابر هزینه تولید، هزینه‌ای درمجموع بالغ بر ۴۱ میلیارد دلار (۳۰ میلیارد پوند)، از دولت‌ها مطالبه کردند. مثلاً، مبلغ اضافه پرداخت کشور کلمبیا به‌تنهایی ۳۷۵ میلیون دلار (۲۷۰ میلیون پوند) است. درعین‌حال، شرکت‌های “جانسون و جانسون”، فایزر، و استرازنکا در خلال ۱۲ ماه گذشته کسب مبلغ ۲۶ میلیارد دلار (۱۹ میلیارد پوند) سود را گزارش کرده‌اند. بدتر از آن اینکه، شرکت‌های فایزر بهای واکسن را ۲۵ درصد و و مودرنا ۱۰ درصد افزایش داده‌اند.
هزینه تولید یک نوبت واکسن حدود ۸۵ پنس [یک یورو] است. اگر واکسن‌ها به‌منزله “کالای عمومی جهانی” به‌کار گرفته می‌شدند، در پاسخ به فوریت‌های بهداشتی و بدون در نظر گرفتن سود، کارخانه‌ها می‌توانستند تعداد هشت میلیارد نوبت واکسن [مورد لزوم] را به ارزش تقریبی ۲۲ میلیارد پوند تولید کنند. این هزینه در قیاس با بودجه کشورهای سرمایه‌داری ثروتمند بسیار ناچیز است.
کشورهای ثروتمند نه‌تنها واکسن‌ها را ذخیره کردند، بلکه درمجموع تنها ۱۰ میلیارد دلار (۷/۲ میلیارد پوند) برای تأمین هزینه تولید و توزیع واکسن به کشورهای فقیر کمک کردند. در همین حال، همین دولت‌ها مبلغ ۱۰۰ میلیارد دلار (۷۲ میلیارد پوند) برای تحقیقات هزینه کردند که به تهیه و تولید زودهنگام واکسن منجر شد. برای مثال، دولت ایالات متحده حقوق ثبت اختراع فرایند تولید واکسن مودرنا را دارد.
اگر این دولت‌ها از انحصارات داروسازی درخواست مشارکت در فناوری واکسن کرده بودند، کمبود جهانی واکسن- امری که اجتناب از آن سال‌ها است سازمان بهداشت جهانی بر آن اصرار دارد- اجتناب‌پذیر می‌بود. این سازمان، با امید به این که شرکت‌ها داوطلبانه دانش و داده‌های‌شان را به‌اشتراک بگذارند، مجموعه‌ای برای دسترسی به فناوری را تأسیس کرد. تا کنون هیچ‌یک از این شرکت‌ها پاسخی به آن نداده‌اند و انتظار می‌رود که پاسخی ندهند مگر اینکه مجبور شوند.
کارزار دسترسی جهانی به واکسن‌های کووید-۱۹ (COVAX)، پروژه‌ای مشترک بین سازمان بهداشت جهانی، اتحاد برای واکسن (GAVI)، و بنیاد خیریه نوآوری برای آمادگی در مقابل همه‌گیری (Cepi) است. سازمان ملل متحد این پروژه را برای حصول به اطمینان از به‌اشتراک گذاشته شدن واکسن کشورهای ثروتمند با کشورهای کم‌درآمد و متوسط راه‌اندازی کرد. در گزارش اتحاد برای واکسن از کواکس به‌دلیل داشتن رابطه تنگاتنگ با انحصارات داروسازی، نداشتن شفافیت، و خودداری از شناسایی واکسن به‌منزلهٔ کالایی عمومی انتقاد کرد. کواکس از مجموعه دسترسی به فناوری سازمان بهداشت جهانی پشتیبانی نمی‌کند. هدف کواکس تهیه تعداد کافی واکسن برای ۲۰ درصد از جمعیت ۹۲ کشور از فقیرترین کشورها بود. کواکس هم‌اکنون تا ۵۰۰ درصد بیش از هزینه تولید واکسن را پرداخت می‌کند. درعین‌حال، دولت‌های کشورهای ثروتمند سرمایه‌داری از شرکت‌های داروسازی (تا حدودی از طریق کواکس) جانبداری می‌کنند. این دولت‌ها با درخواست از انحصارهای داروسازی برای چشم‌پوشی از حفظ حقوق مالکیت و انتقال این فناوری به دیگر تأسیسات تولیدی در جهان ازجمله انتقال این فناوری به کشورهای درحال‌توسعه مخالف‌اند، یعنی با امری که افزایش تولید را موجب خواهد شد مخالف‌اند.
کواکس برای توزیع واکسن در کشورهای درحال‌توسعه، بر تولید واکسن در هند، کشوری که به کارخانه داروسازی جهان شناخته شده است، تکیه کرده بود. ولی افزایش سرسام‌آور موارد کووید-۱۹ در هند، این کشور را وادار به توقف صادرات واکسن کرد.
دولت جو بایدن از درخواست هند و آفریقای جنوبی برای لغو حقوق مالکیت فناوری انحصارات بزرگ داروسازی در سازمان تجارت جهانی (WTO) در ماه مه حمایت کرد، ولی کابینه او از آن تاریخ سکوت کرده است. در همین حال، آلمان، اتحادیه اروپا، بریتانیا، و کانادا از هر اقدام سازمان تجارت جهانی در این راستا آشکارا جلوگیری می‌کنند.
دولت بایدن، به‌رغم خرابکاری‌های جمهوری‌خواهان و راست‌گراها، برنامه واکسیناسیون داخلی بسیار مؤثری را اجرا کرده است که درنتیجه آن ۷۱ درصد از بزرگ‌سالان در ایالات متحده حداقل نخستین نوبت واکسن را دریافت کرده‌اند. دولت می‌تواند از اختیارات خود بنا بر قانون تولید دفاعی، برای انتقال فناوری و توسعه تولید اضطراری استفاده کند، ولی تا کنون تنها چند اقدام جزئی انجام داده است. بایدن می‌تواند به‌راحتی حقوق ثبت اختراع را لغو کند، زیرا از بودجه دولت آمریکا برای کمک به توسعه و تهیه واکسن‌ها استفاده شده است. حتی با افزایش تولید نیز بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه قدرت تهیه واکسن به‌بهای تمام‌شده را ندارد. برای مثال، بودجه بهداشتی اوگاندا برای هر شخص، مبلغ ۶/۸۳ دلار (۴/۹۰ پوند) در سال است. اگر اوگاندا حتی بقیه سیستم بهداشتی خود را تعطیل کند و همه بودجه بهداشتی‌اش را صرف تهیه واکسن کند، باز هم نمی‌تواند یک نوبت واکسن برای همه مردم خود تأمین کند.
از میان برداشتن انحصار شرکت‌های بزرگ داروسازی امری بسیار مهم است و نمونه‌هایی، همچون در زمان بحران ایدز، در این رابطه وجود دارند. تولید جایگزین‌های ژنتیکی موجب کاهش شدید قیمت داروهای ایدز گردید. تولید چهار میلیارد واکسن از سوی چین و روسیه نیز موجب ایجاد چالش‌هایی برای انحصارات داروسازی خواهد بود. کوبا هم درحال تولید و توزیع پنج نوع واکسن است. کوبا و چین، این واکسن‌ها را “یک کالای جهانی” می‌شناسند و قصد دارند آن‌ها را بدون سودآوری توزیع کنند.
بدون واکسیناسیون جهانی‌ای گسترده، این همه‌گیری تهدیدی برای جهان در سال‌های آینده خواهد بود.
اکنون فرصت واکسن مردمی فرارسیده است.
[به‌نقل از: نشریه “دنیای مردم”].به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۱۳۷، ۸ شهریور ۱۴۰۰
