پویهٔ پیدایش سندیکاهای کارگری در ایران
نسل کنونی کارگران و زحمتکشان ایران باید بداند چرا قدرت طبقهٔ کارگر در متشکل بودن آن است و دفاع از حقوق صنفی و سندیکایی چه پیوندی با منافع طبقاتی آنان دارد و این که چنین مبارزه‌ای، گامی جدی در فرارویی آن به مبارزه‌ای سیاسی است. از ابتدای شکل‌گیری طبقه کارگر در میهن‌مان، کارگران برای ایجاد تشکل‌های خود گام به‌پیش برداشتند. در تاریخ جنبش کارگری و سندیکایی ایران دو برجستگی یا به‌عبارتی دو ویژگی وجود دارد. نخست آنکه این جنبش در دوران تکوین خود در مقطعی از تاریخ قرار می‌گیرد که اندیشه‌های سوسیالیسم علمی برای اولین بار در جامعه ایران تبلیغ و ترویج می‌گردد. جنبش سندیکایی از ترویج این اندیشه سخت تأثیر می‌پذیرد. دوم آنکه جنبش سندیکایی کارگران ایران برخلاف مسیر کلاسیک آن در اروپای غربی و آمریکا پدید آمده است و مسیر تکامل می‌پیماید. به‌دیگر سخن، رشد جنبش سندیکایی در ایران زیر تأثیر مستقیم کمونیست‌های ایران بوده و با تاریخ “حزب کمونیست ایران” و ادامه دهندهٔ آن یعنی “حزب تودهٔ ایران” پیوند داشته است.
آگاهی از این تاریخ برای کارگران و زحمتکشان و ارتقای جنبش کارگری اهمیتی ویژه دارد. زحمتکشان باید بدانند که حکومت‌های استبدادی و غارتگر چرا و با چه انگیزه‌ها و بهانه‌هایی با این گونه جنبش‌ها در تضاد هستند و با آن سر ستیز دارند و این حکومت‌ها چگونه با تشکل‌های مستقل کارگری به مقابله پرداخته‌اند.
جنبش سندیکایی ایران مرحله‌های اول رشد و گام‌های جدی‌اش را در دوران انقلاب مشروطیت برداشت. این آغاز زیر تأثیر عدهٔ زیادی از کارگرانی انجام شد که در اواخر قرن نوزدهم میلادی یا حدود سال‌های دههٔ ۱۲۷۰ خورشیدی در معادن نفت باکو کار می‌کردند. این کارگران که برای اشتغال مهاجرت کرده بودند در عین‌حال با افکار سوسیال دمکراسی انقلابی که آن زمان در آن منطقه در اعتلا بود آشنا گردیدند. آنان پس از بازگشت به وطن کارگرانی بودند که از جو سوسیال دمکراسی انقلابی محل کارشان تجربه‌هایی فراوان کسب کرده بودند و آن‌ها را در تدارک اتحادیه‌های کارگری در میهن خود به‌کار بردند. دوران تدارک انقلاب مشروطیت و درعین‌حال دوران تکوین جنبش کارگری و تدارک اولین اتحادیه‌های کارگری در ایران بود.
اولین اتحادیه کارگری در چاپخانه کوچکی در تهران در سال ۱۲۸۴ تأسیس شد. هم‌زمان نیز اتحادیه‌هایی همانند آن در شهرهای مشهد، تبریز، بندرانزلی، و نقاط دیگر شکل گرفتند. شعارهای ۸ ساعت کار، زمین برای دهقان، و برپایی جمهوری، در انقلاب مشروطه ایران به وسیله حزب اجتماعیون و عامیون و فعالان کارگری آن مطرح شد. در دی ماه سال ۱۲۸۴ کارگران صنایع شیلات دریای مازندران دست به‌اعتصاب می‌زنند. اعتصاب کارگری در آن زمان امری کاملاً بدیع در روابط کارگر و کارفرما بود. این اعتصاب در آبان‌ماه سال بعد یعنی سال ۱۲۸۵ دوباره رخ می‌دهد. خواست اصلی کارگران اعتصابی افزایش ۳۰ درصدی دستمزد بود. همچنین باید یادآوری کنیم که درسال ۱۲۸۴ کارگران نانوایی‌های رشت نیز برای افزایش مزد اعتصاب کردند. به‌این ترتیب، نهضت اعتصابی به‌تدریج شکل می‌گیرد. همان‌طور که گفته شد اتحادیهٔ کارگران چاپخانه یکی از اولین سندیکاهای کارگری ایران به‌مبارزه‌ای شورانگیز دست می‌زند. درسال ۱۲۸۶ اعتصاب بسیار مهم کارگران چاپخانه‌ها با رهبری اتحادیهٔ کارگران چاپخانه انجام می‌شود. خواست‌های این اعتصاب عبارت بودند از: کاهش ساعت کار از ۱۴ ساعت به ۱۰ ساعت و مخالفت با توقیف روزنامه‌های مترقی “حبل‌المتین” و “صوراسرافیل”. این اعتصاب که همهٔ چاپخانه‌های تهران آن روز در آن شرکت داشتند اهمیتی والا داشت. این اعتصاب هم منافع صنفی [کاهش ساعت کار] و هم خواست‌های سیاسی [رفع توقیف از دو نشریهٔ مؤثر در مبارزه مشروطه‌خواهان] را توأمان مطرح می‌کرد.
با شکست انقلاب مشروطه یا به‌عبارتی “انقلاب ناتمام” به‌بیان دقیق رفیق قهرمان رحمان هاتفی (حیدر مهرگان)، جنبش سندیکایی و اتحادیه‌های کارگران ایران نیز در معرض هجوم رژیم استبدادی به‌ویژه ارتجاع و محفل‌های وابسته به امپریالیسم قرار گرفت. هدف ازاین یورش‌ها، جلوگیری از نفوذ افکار و برنامهٔ اجتماعیون و عامیون و ممانعت از آگاهی کارگران و زحمتکشان نسبت به منافع صنفی و طبقاتی‌شان و اوضاع‌واحوال آنچه در میهن‌شان می‌گذشت بود.
پایان بخش اول – ادامه دارد.
به نقل از ضمیمۀ کارگری «نامۀ مردم»، شمارۀ ۶۷، ۱۲ دی ۱۴۰۱
